Hanok, những ngôi nhà truyền thống của Hàn Quốc, có nhiều hình thức khác nhau: cung điện, chùa chiền hay nhà ở tư nhân, nhưng tất cả đều dựa trên cùng một triết lý, kỹ thuật kiến trúc và cách bố trí không gian. Sự hài hòa trong cấu trúc cùng cảm giác thoải mái mà chúng mang lại vẫn tiếp tục chinh phục trái tim con người cho đến ngày nay.
궁궐, 사찰, 민가 등 한국 전통 가옥의 모습은 달라도, 그것에 깃든 철학과 기술, 공간 구성 방식은 한결 같다 .이들이 조화를 이루며 만든 넉넉함은, 오늘날 우리의 마음을 다시금 끌어당긴다.
Hanok là gì?
Hanok là nhà gỗ truyền thống của Hàn Quốc với mái ngói, được xây dựng để phục vụ nhiều mục đích khác nhau. Hanok từng là trung tâm trong đời sống hàng ngày của mọi người dân Hàn Quốc, từ thường dân cho đến vua chúa. Cung điện và tường thành của triều đại Joseon (1392–1910) tại Seoul đã hội tụ những kỹ thuật kiến trúc tinh xảo nhất của thời kỳ đó.
Hanok cũng đóng vai trò gắn bó mật thiết với đời sống của dân thường. Kiểu kiến trúc này hiện diện trong các ngôi nhà nằm rải rác trong quần thể chùa Phật giáo và trong những làng cổ hình thành suốt thời Joseon. Giới nho sĩ (seonbi) thường xây dựng vườn và am nhỏ để học tập, suy ngẫm.
Nền tảng của Hanok
Phong cách Hanok bắt nguồn từ tư tưởng Nho giáo Tân học, vốn là hệ tư tưởng chủ đạo của triều đại Joseon. Tư tưởng này được ứng dụng trong kiến trúc, trở thành tiêu chí để phân chia không gian, xác định kích thước, hình thức và tỷ lệ, tùy thuộc vào địa vị của người sử dụng.
Hanok được chia thành nhiều khu riêng biệt như anchae (khu dành cho nữ chủ nhân), sarangchae (khu dành cho nam chủ nhân học tập, tiếp khách) và haengnangchae (nhà ở của gia nhân, chuồng ngựa, kho và cổng chính). Mỗi khu có maru (gian chính hoặc hiên), với các phòng lớn nhỏ sắp xếp xung quanh sân trong gọi là madang. Số phòng tùy thuộc vào quy mô gia đình và sự giàu có, với kiểu bố cục phổ biến là hình chữ L, U hoặc vuông.
Hanok tận dụng địa hình tự nhiên để phân cấp không gian. Sân ngoài, ngang với mặt đường, dùng để giã lúa và làm việc tập thể. Đối diện sân này là nền đá nâng đỡ haengnangchae và cổng chính, mở vào sân trong hình vuông. Trung tâm anchae là daecheong-maru (gian sảnh lớn bằng gỗ), nơi có thể nhìn ra cả sân trong và sân ngoài thông qua cổng chính.
Về kết cấu, Hanok được dựng chủ yếu bằng gỗ, các cột và xà đều lộ ra. Đầu tiên, người ta đặt các tảng đá móng (juchutdol) để đỡ cột gỗ. Giữa các cột đặt các xà ngang (dori) và đòn tay lớn (daedeulbo). Ở giữa, một cột ngắn đỡ xà nóc (jongdori), tạo thành khung mái tam giác. Các rui (seokkarae) kéo dài từ nóc xuống các cột, sau đó phủ bằng ván gỗ hoặc tre, rồi một lớp đất, cuối cùng lợp ngói (giwa).
Mái Hanok nặng, với đường cong uyển chuyển, vừa giữ vững toàn bộ công trình vừa tạo nét duyên dáng. Các xà dài bằng gỗ, được cố định hai đầu, tự nhiên võng xuống như sợi dây treo, trong khi các rui tỏa ra ngoài, đầu hơi hếch lên.
Bên trong Hanok đơn giản hơn bên ngoài: tường dán giấy Hanji trắng, cửa sổ phủ một lớp Hanji mỏng cho ánh sáng mặt trời và ánh trăng xuyên qua, tạo nên hiệu ứng “mượn cảnh” – cho thấy bóng dáng phong cảnh bên ngoài.
Một điểm nổi bật khác là hệ thống sưởi sàn truyền thống ondol. Khói nóng từ bếp lửa được dẫn qua các ống ngầm dưới nền, làm nóng đá (gudeul), từ đó tỏa nhiệt vào phòng. Ngày nay, hệ thống này được hiện đại hóa bằng nước nóng, chứng minh Hanok vừa kết tinh trí tuệ cổ xưa vừa thích ứng công nghệ mới.
Hanok ngày nay
Trong thế kỷ qua, Hàn Quốc đô thị hóa nhanh chóng, nhiều ngôi nhà được xây dựng theo lối phương Tây. Song song đó, người Hàn vẫn tìm cách phát triển Hanok để phù hợp thời đại, nhưng vẫn giữ các phương pháp truyền thống. Nhiều Hanok được xây trong những ngõ hẹp dốc, đặc trưng có thể thấy tại Bukchon, Seochon, Ikseon-dong và Bomun-dong ở Seoul.
Trong hai thập kỷ qua, sức hấp dẫn của Hanok – rất khác với kiến trúc hiện đại – được nhìn nhận lại. Nhiều Hanok được tái sử dụng làm quán cà phê, cửa hàng, xưởng thủ công. Ngoài Seoul, các khu Hanok tại Jeonju, Gyeongju, Naju và Gunsan trở thành điểm du lịch nổi tiếng. Nhiều người chán cuộc sống trong căn hộ đã quay lại với Hanok, tạo nên “cơn sốt” xây dựng Hanok mới, tiêu biểu như làng Hanok Eunpyeong ở Seoul.
Hanok cuốn hút nhờ sự tinh tế kỹ thuật, cách tổ chức không gian đa tầng nghĩa và vẻ đẹp hài hòa. Chúng thể hiện nghệ thuật “thu nhỏ và mở rộng” trong kiến trúc: với địa hình, Hanok dẫn mắt nhìn theo đường chéo, khiến không gian như chồng lớp hoặc mở rộng chỉ bằng một chuyển động nhỏ. Mái nhà tạo hiệu ứng đối xứng độc đáo, khi khe ngói như phản chiếu các rui gỗ bên dưới. Dáng mái cong uyển chuyển như đôi cánh vươn lên, mang lại cảm giác nhẹ nhàng, thanh thoát dù mái nặng hàng tấn.
Hanok còn thân thiện với môi trường, trung hòa carbon. Các bộ phận lắp ráp bằng mộng gỗ, không cần đinh hay chốt, nên dễ thay thế, tháo dỡ hoặc cải tạo toàn bộ cấu trúc.
Hơn nữa, Hanok hài hòa với trang phục truyền thống (Hanbok) và ẩm thực Hàn Quốc, vốn ngày càng được yêu thích. Hanok đang nổi lên như những không gian văn hóa mới, lan tỏa vẻ đẹp độc đáo và quyến rũ của Hàn Quốc ra thế giới.
Tác giả: Lee Kwan Jick
Kiến trúc sư công của thành phố Seoul, Giám đốc BSD Architects, kiêm giảng viên thỉnh giảng tại Đại học Hàn Quốc.
