19세기 말 개혁 군주 정조와 함께 조선의 부흥을 꿈꾸며 인문, 과학 등 여러 분야에서 비판적 지성과 실천을 주장했던 정약용. 올해는 그가 18년의 유배 생활에서 풀려나고 동시에 대표적인 저서 『목민심서』를 세상에 내놓은 지 200 년이 되는 해이다. 그가 세상을 떠난 지도 180년이 넘었지만, 그의 마음은 아직도 고향 마을 옆을 흐르는 작은 시내, 초천(苕川)에 머무르는 듯 하다.
Cùng với Jeongjo, vị vua có tư tưởng cải cách cuối thế kỷ 19, Jeong Yak-yong là người mơ giấc mơ phục hưng Joseon, chủ trương mang tư duy phê phán và hành động thực tiễn vào nhân văn, khoa học và nhiều lĩnh vực khác. Năm 2018 kỷ niệm 200 năm ông được thả sau 18 năm lưu đày, đồng thời 200 năm phát hành tác phẩm tiêu biểu “Mongmin simseo” (Mục dân tâm thư) của ông. 180 năm trôi qua từ ngày ông qua đời, nhưng dường như tâm tư tình cảm của ông vẫn còn ở lại Chocheon – dòng suối nhỏ bên ngôi làng quê hương.
물안개는 바라보려는 대상을 흐릿하게 만든다. 그렇다고 시야를 온전히 가로막는 것은 아니므로 눈길은 드러난 것과 감춰진 것 사이에 머문다. 투명하고 정직하게 드러난 부분과 절반쯤 숨겨진 부분이 주는 비밀스러움과 환상이 적절한 균형을 이룰 때 사람들의 미적 호기심은 발동한다. 수종사에서 내려다본 두물머리는 예부터 이름난 명승으로 시인묵객들이 한강의 광활함과 청정함을 시로 읊고 화폭에 담기 위해 즐겨 찾던 곳이다. 지금은 아마추어 사진가들이 즐겨 찾는 명소가 되었다.
Sương mù khiến cảnh vật trước mắt chỉ còn mờ ảo, nhưng nó không che hết toàn bộ tầm nhìn. Ánh mắt người ngắm sẽ dừng lại ở khoảng không giữa những gì bị che phủ, những gì không. Nửa khuất sau sương mù cùng nửa hiện lên trong veo rõ nét kết hợp bằng một tỉ lệ hài hòa tạo ra ảo ảnh và sự huyền bí như đánh thức tính hiếu kỳ của con người về cái đẹp. Dumulmeori nhìn xuống từ chùa Sujong vốn là thắng cảnh nổi tiếng, nơi các tao nhân mặc khách xưa thường tìm về, đưa sự rộng lớn, thanh khiết của Hán giang [trước đây hay đọc nhầm là sông Hàn] vào thơ, vào những bức họa. Ngày nay, nơi đây cũng là địa điểm nổi tiếng được nhiều nhiếp ảnh gia nghiệp dư tìm đến.
수종사와 물안개 Chùa Sujong và sương sớm
두 물길이 만나는 곳이란 뜻을 가진 두물머리는 지명으로 흔히 쓰이는데, 이 글에서는 남한강과 북한강이 만나서 한강으로 흘러드는 경기도 양수리 남쪽을 일컫는다. 서울에서 출발하면 하남을 지나 팔당대교를 건너 늦어도 한 시간 안에 탁 트인 강과 산을 코앞에서 호젓하게 느낄 수 있으니 서울 사람들에겐 최적의 주말 나들이 코스다. 여기서 300m 정도 가파른 산길을 오르는 수고를 감내하면 두물머리를 발 아래로 내려다볼 수 있는 운길산 수종사에 오를 수 있다.
Dumulmeori là cái tên thường được dùng để gọi nơi hai dòng nước gặp nhau. Ở đây, nó chính là phía nam Yangsuri tỉnh Gyeonggi, nơi sông Bắc Hán và sông Nam Hán gặp gỡ trước khi chảy vào sông Hán. Từ Seoul, qua Hanam và cầu Paldang, chậm nhất trong một tiếng bạn sẽ được thanh thản tận hưởng khung cảnh núi sông trải rộng trước mắt này. Vì thế, đây cũng là điểm dã ngoại lý tưởng với người Seoul. Và nếu nhẫn nại leo thêm 300 m trên con dốc núi, bạn sẽ đến chùa Sujong núi Ungil, ngắm nhìn Dumulmeori ngay dưới chân.
두물머리에는 강원도 정선과 충북 단양 일대를 서울의 뚝섬이나 마포나루와 잇는 나루터가 있어 한때 물류 중심지로 매우 번성하였다. 그러다 바로 그 하류에 다목적 댐인 팔당댐이 1973년 완공되면서 물길로서의 기능은 완전히 사라졌다. 댐의 영향으로 강폭이 넓어지고 유속도 느려지다 보니 강이라기보다 차라리 호수에 가까워 이 일대는 고인 물을 좋아하는 부들, 갈대, 연꽃, 마름 같은 수생식물들이 군락을 이루고 있다. 이런 생태 환경의 변화를 이용해 부근 강변 습지에 길을 내고 다양한 시설과 조형물을 설치해 습지 공원을 만들었는데 대표적인 곳이 세미원(洗美園)과 다산생태공원이다. 평일에도 이 일대에 차들이 붐비는 데에는 이들의 역할이 크다. 압권은 물안개다. 기온 차가 큰 새벽이면 이 잔잔한 수면에 어김없이 물안개가 피어오른다.
Dumulmeori một thời là trung tâm hàng hóa sầm uất có bến tàu nối Jeongseon tỉnh Gangwon, Dangyang tỉnh Bắc Chungcheong với bến tàu Mapo và Ttukseom ở Seoul. Năm 1973, con đập Paldang vùng hạ lưu khánh thành được đưa vào sử dụng khiến nó không còn chức năng giao thông đường thủy. Thay vào đó, do ảnh hưởng của con đập, lòng sông mở rộng, tốc độ nước chảy chậm khiến nơi đây trở nên giống hồ hơn là sông, hình thành quần thể các thực vật thủy sinh gồm cỏ nến, lau sậy, sen, ấu. Lợi dụng sự biến đổi của môi trường sinh thái, nhiều công viên đầm lầy với đường dẫn đến gần khu đầm lầy ở bờ sông gần đó đã xuất hiện. Trong công viên có cả các tác phẩm điêu khắc và nhiều cơ sở vật chất. Tiêu biểu là Vườn Semi hay Công viên sinh thái Dasan luôn đông đảo xe đến tham quan cả vào ngày thường. Điểm nhấn ở đây là chính là sương mù. Những buổi sớm chênh lệch nhiệt độ lớn, sương mù bao phủ mặt nước tĩnh lặng.
운 좋게 상류인 청평호에서 생겨난 물안개가 이 산 저 산의 허리를 휘감다 산바람에 쓸려 두물머리의 새벽 강가로 내려앉는 광경을 보면 저절로 숨이 멎는다. 이 미명의 물안개를 마주한 사람은 누구도 오래된 풍경으로 변해 버린 옛날의 기억 속에서 한 걸음도 더 나아가지 못한다. 한강 제1경으로 꼽히는 두물머리의 일출을 수종사에서 보고 내려오는 길에 주차장 옆에 있는 작은 카페에 들러 여주인과 몇 마디 인사를 나누게 된다면, 아마 그녀를 이곳에 붙들어 놓은 스마트폰에 담긴 비밀스럽고 환상적인 두물머리의 전경 사진 몇 장도 보게 될 것이다.
Từ hồ Cheongpyeong ở thượng nguồn, ôm lấy các sườn núi, sương bị cuốn theo gió núi đến đậu là là trên bờ Dumulmeori. Ai may mắn được một lần ngắm sẽ thấy như muốn nghẹt thở. Sương mù lúc rạng đông trên Dumulmeori khiến người xem như bị chôn chặt trong những ký ức xưa ẩn mình sau cảnh sắc lâu đời này. Cuối cùng, sau khi ngắm cảnh mặt trời mọc trên Dumulmeori từ chùa Sujong – một trong những cảnh tuyệt vời nhất trên sông Hán, nếu có dịp ghé qua quán cà phê nhỏ cạnh bãi đậu xe trên đường xuống núi, trò chuyện cùng nữ chủ quán, thể nào bạn cũng được xem trên máy điện thoại của cô mấy tấm hình chụp toàn cảnh Dumulmeori huyền ảo – tấm hình đã giữ chân cô chủ quán ở lại nơi đây.
1783년 봄, 22세의 정약용(1762~1836)은 초급 관리가 되는 생원시에 합격하자 이를 자축하기 위해 10여 명의 벗들과 함께 수종사를 찾았다. 초라하지 않게 동학들과 함께 귀향하라는 아버지의 뜻이었다. 15세에 결혼한 뒤 서울로 분가해 과시를 공부한 지 7년 만이었으니 아버지로서는 기다리는 동안 마음고생이 컸을 것이고, 자신의 가문이 속한 붕당인 남인들의 유대와 결속을 바라는 마음도 있었으리라.
수종사는 천년이 넘은 고찰로 경개가 아름답고, 나고 자란 마재마을에서도 멀지 않아 어린 시절 정약용이 자주 머물며 독서를 하고 시를 짓던 곳이다. 그날도 밤이 되고 달이 밝자 술을 가져오게 하고 시를 지으며 “어렸을 때 노닐던 곳에 어른이 되어 돌아온 즐거움”을 함께 누렸다. 다산은 그날의 일을 소상하게 「수종사 유람기」(遊水鍾寺記)에 남겼다.
Mùa xuân năm 1783, Jeong Yak-yong (1762–1836) khi đó 22 tuổi vừa đậu thi hương – kỳ thi trở thành quan cấp thấp. Để tự chúc mừng, ông cùng hơn 10 người bạn đến chùa Sujong. Đây cũng là mong muốn của cha rằng ông sẽ hồi hương thật oai cùng những người bạn học. Sau khi kết hôn năm 15 tuổi, Jeong Yak-yong rời quê đi Seoul để học khoa cử. Ông gặp lại cha sau 7 năm. Cha ông hẳn đã mòn mỏi nhớ thương suốt thời gian dài chờ đợi và cũng hy vọng ở sự gắn bó và đoàn kết giữa những người thuộc phái Namin (Nam nhân) – phe phái chính trị của gia tộc ông. Chùa Sujong là ngôi chùa cổ hơn 1.000 năm tuổi có cảnh chùa rất đẹp. Chùa nằm không xa làng Majae nơi Jeong Yak-yong sinh ra và lớn lên. Thời trẻ, ông vẫn thường ở lại đây đọc sách, vịnh thơ. Hôm ấy cũng vậy, đêm xuống, trăng vừa tỏ, ông cho đem rượu, cùng bạn vịnh thơ thưởng ngoạn: “Chốn đùa vui thời nhỏ dại, lạc thú trở lại lúc lớn khôn”. Những việc xảy ra ngày hôm ấy được Dasan Jeong Yak-yong tả lại tỉ mỉ trong quyển “Sujongsa yuramgi” (Thủy Trọng Tự du lãm ký).
해배 200주년 Kỷ niệm hai trăm năm thoát cảnh lưu đày
동시대로 비유하자면, 한국인들에게 정약용은 독일의 피히테나 프랑스의 볼테르에 견줄 만큼 추앙받는 인물이다. 그는 시대를 초월한 비판적 지성과 경세치용의 사상을 방대한 저술로 남겼다. 2012년 유네스코가 ‘세계 기념 인물’에 정약용을 헤르만 헤세, 클로드 드뷔시, 장 자크 루소와 함께 선정해 발표했으니 그 명성이 꼭 국내에 그친 것만은 아니다. 올해는 그의 대표적 저서 중 하나인 『목민심서』(牧民心書) 발간 200주년과 18년의 유배에서 풀려나 고향 마재마을로 돌아온 지 200주년이 겹친 해다. 이를 기념하기 위해 남양주시와 유네스코한국위원회는 지난 4월 서울에서 국제심포지엄을 갖기도 했다.
So với những người đương thời, ở Hàn Quốc Jeong Yak-yong được tôn sùng như Johann Gottlieb Fichte của Đức hay Voltaire của Pháp. Ông đã để lại khối lượng đồ sộ các tác phẩm trí tuệ phê phán vượt thời đại và tư tưởng trị nước “kinh thế trí dụng” (gyeongse chiyong). Năm 2012, cùng với Herman Hesse, Claude Debussy và Jean Jacques Rousseau, ông được UNESCO lựa chọn vào danh sách “Kỷ niệm Thế giới”, cho thấy tên tuổi của ông không chỉ dừng lại ở trong nước. Năm nay kỷ niệm 200 năm phát hành “Mongmin simseo” (Mục dân tâm thư), một tác phẩm tiêu biểu của ông, và cũng là kỷ niệm 200 năm ngày ông trở về quê hương – làng Majae sau 18 năm lưu đày. Thành phố Namyangju đã phối hợp cùng Ủy ban UNESCO Hàn Quốc tổ chức hội thảo quốc tế tại Seoul tháng Tư vừa qua để kỷ niệm.
그의 저서가 500여 권에 이른다는 점을 감안하면 아마 우리는 거의 해마다 그의 저작들을 꺼내 오늘의 길을 물어야 할지도 모른다. 19세기 후반 밀려오는 외세를 막고 나라를 지키기 위해 자주와 개혁을 꿈꿨으나 그때마다 좌절했던 고종이 그의 문집을 읽어 보고는 그와 동시대에 살지 못했음을 개탄했다는 그 마음으로. Nếu tính đến hơn 500 thư sách ông đã viết, có lẽ cứ mỗi năm, chúng ta lại phải lấy sách của ông để học hỏi cho con đường ta đi ngày hôm nay. Giống như vua Gojong, người mơ giấc mơ tự chủ và cải cách để chống lại thế lực ngoại xâm nửa cuối thế kỷ 19 bảo vệ đất nước, mỗi khi nản lòng lại đọc sách của Jeong Yak-yong và tiếc nuối vì không được sống cùng thời với ông.
이번 여행길은 다산 정약용이 태어나 자라고 또 노년을 보내다 돌아간 한강 일대를 돌아보며 그의 생애와 생각의 조각들을 더듬어볼 요량이지만, 세간에서 이해하고 기대하는 학구적이고 엄숙하고 교훈적인 길에서는 멀찌감치 벗어날 것이다. 네 살에 천자문을 읽고, 일곱 살에 시를 지어 열 살 이전에 쓴 시만으로 『삼미집』(三眉集)이란 시집을 묶었다는 천재적 재능보다는 앞서 말한 대로 간신히 생원이 된 뒤 정조의 눈에 들었음에도 번번이 대과에 떨어지다 28세에 어렵게 급제했다는 왠지 모를 친근한 이력들을 들춰낼 것이다. 그 역시 자신이 꽁생원처럼 고지식한 인간으로 기억되기를 바라지는 않았으리라.
Chuyến du hành này để trở về vùng đất sông Hán nơi Dasan Jeong Yak-yong sinh ra, lớn lên và sống những năm tháng tuổi già, tìm lại từng mảnh ghép trong cuộc đời và tư tưởng của ông. Tuy nhiên chúng ta sẽ không đi vào con đường nghiên cứu học thuật, giáo huấn, nghiêm chỉnh người đời vẫn biết đến và chờ đợi. Bốn tuổi ông đã đọc “Thiên tự văn”, bảy tuổi làm thơ, chưa đến mười tuổi có trong tay tuyển tập “Sammijip” (Tam mi tập) với chùm thơ do ông sáng tác. Nhưng điều chúng ta muốn tìm không phải sự thiên tài của ông mà một cuộc đời gần gũi bình dị: đậu kỳ thi hương và trở thành cống sinh không mấy dễ dàng, được lọt vào mắt vua Jeongjo, nhưng sau đó nhiều lần trượt khoa cử cho mãi đến năm 28 tuổi. Chắc chắn ông không muốn người đời chỉ nhớ đến mình như một con người cứng nhắc, một cống sinh chỉ chăm chăm việc học.
동시대로 비유하자면, 한국인들에게 정약용은 독일의 피히테나 프랑스의 볼테르에 견줄 만큼 추앙받는 인물이다. 그의 저서가 500여 권에 이른다는 점을 감안하면 아마 우리는 거의 해마다 그의 저작들을 꺼내 오늘의 길을 물어야 할지도 모른다.
So với những người cùng thời, ở Hàn Quốc Jeong Yak-yong được tôn sùng như Johann Gottlieb Fichte của Đức hay Voltaire của Pháp. Nếu tính đến hơn 500 thư sách ông đã viết, có lẽ cứ mỗi năm, chúng ta lại phải lấy sách của ông để học hỏi cho con đường ta đi ngày hôm nay.
사흘간의 일탈 Bốn ngày trốn việc
정조의 발탁으로 왕실의 학술기구인 규장각에 들어간 정약용은 주요 관직을 거치며 정조의 개혁 정책을 입안하고 수행했다. 그러나 그의 일탈은 기록된 것만도 두 번이니 아마 그의 능력이나 재능만큼 엉뚱한 구석도 많았던 모양이다. 한번은 진주목사로 부임한 아버지를 뵈러 간다며 무단으로 근무지를 이탈했다. 규장각 초계문신(抄啓文臣)이라는 2년차 교육생 시절이었다. 이를 안 정조가 그를 잡아오라 명하고 태형 50대의 벌을 내렸다. 물론 정조는 얼마 뒤 정약용의 죄를 사면해 주었다.
두 번째는 왕명의 출납을 담당하는 좌부승지 시절의 일로 스스로 다음과 같은 기록을 남겼다.
Jeong Yak-yong được Jeongjo chọn vào Gyujanggak – cơ quan nghiên cứu học thuật của hoàng thất. Ở đây, ông giữ chức vụ quan trọng, chịu trách nhiệm soạn thảo các chính sách cải cách của Jeongjo. Thế nhưng chỉ dựa trên những gì được ghi chép lại, ông đã bỏ ra ngoài thành hai lần, cho thấy cùng với tài năng, ông cũng có những “cái tật”. Một lần ông đi thăm cha đang giữ chức quan Moksa, quan địa phương ở Jinju. Ông bỏ ra ngoài thành không xin phép. Khi đó, Jeong Yak-yong đang là quan Chogaemunshin (Sao khởi văn thần) tập sự năm thứ hai ở Gyujanggak. Chuyện đến tai vua, Jeongjo đã ra lệnh bắt ông về phạt 50 roi. Dĩ nhiên không bao lâu sau đó, cũng chính Jeongjo đã miễn tội cho ông.
Lần thứ hai ông bỏ ra ngoài thành khi ông đang giữ chức quan Jwabuseungji (Tá phó thừa chỉ), phụ trách các lệnh vua ban. Chính ông đã ghi chép lại như sau:
“1797년 여름, 내가 서울 남산 아래 살 때이다. 석류가 처음 꽃을 피우고 보슬비가 막 개는 광경을 보니 초천에서 물고기를 잡기에 가장 알맞은 때란 생각이 들었다. 규정에 따르면 관리는 휴가를 청하여 허락을 얻어야 도성 문을 나설 수 있다. 그러나 정식 휴가는 얻을 수 없으므로 그대로 출발하여 초천에 갔다. 다음 날 강에 그물을 쳐서 고기를 잡았는데, 크고 작은 고기가 모두 50여 마리나 되었다.
작은 배가 무게를 감당하지 못해 물 위에 뜬 부분이 겨우 몇 치에 불과했다. 배를 옮겨 남자주(濫子洲)에 정박하고 즐겁게 한바탕 배불리 먹었다.”
“Mùa hè năm 1797, khi ta sống dưới chân núi Namsan Seoul, những nhành lựu lần đầu trổ bông, trời quang mưa xuân chợt làm ta nhớ ra đã đến mùa bắt cá ở Chocheon. Theo quy định, các quan phải xin và được phép mới có thể ra ngoài thành. Nhưng vì không thể chính thức xin nên ta đành đi Chocheon mà không có phép. Ngày hôm sau, ta giăng lưới trên sông, tổng cộng bắt được hơn 50 con cá lớn bé. Con thuyền nhỏ không chịu nổi độ nặng, chỉ mấy chi [đơn vị đo chiều dài xưa của Hàn Quốc, 1 chi khoảng 3,03 cm] nổi trên mặt nước. Ta đổi qua một con thuyền khác và neo ở Namjaju, đánh chén một bữa vui vẻ no say.”
갈대로 둘러싸인 초천은 고향 마을 옆을 흐르는 작은 내로 그에게는 고향의 상징이다. 남자주란 두물머리 아래쪽에 있는 작은 모래섬을 말한다. 그러나 그의 일탈은 여기서 그치지 않고 물고기 맛을 보았으니 나물 맛도 보자며 일행을 부추겨 강 건너에 있는 광주 천진암으로 향한다. 천진암은 정약용의 형제들이 천주학을 공부했던 인연이 있는 곳으로 가까이에 배를 댄다 해도 걸어서 10㎞는 올라가야 하는 산속에 있다.
Chocheon là con suối nhỏ phủ kín lau sậy chảy cạnh ngôi làng quê ông. Với Jeong Yak-yong, đó là hình ảnh tượng trưng cho quê hương. Còn Namjaju là cồn nhỏ dưới chân Dumulmeori. Nhưng chuyện đã không dừng lại ở đây. Sau khi thưởng thức cá, Jeong Yak-yong rủ cả đoàn đi tiếp đến Cheonjinam thuộc Gwangju ở bên kia sông để thưởng thức thêm các loại rau xanh. Cheonjinam là nơi Jeong Yak-yok cùng các huynh đệ bè bạn học về Thiên chúa giáo, nằm trong núi sâu. Muốn tới đó, dù neo thuyền ở nơi gần nhất cũng phải đi bộ thêm 10 km.
“우리 사형제와 일가 사람 서너 명이 함께 천진암에 갔다. 산속에 들어가자 초목은 이미 울창하였고 꽃들이 만발하여 꽃향기가 코를 찔렀다. 온갖 새들이 울어대는데 소리가 맑고 아름다웠다. 새소리가 들리면 길을 가다 멈추고 서로 돌아보며 즐거워하였다. 절에 도착한 뒤 술 한 잔에 시 한수를 읊으며 시간을 보내다 사흘이 지나서야 돌아왔다. 이때 지은 시가 20여 수가 되었고, 우리가 먹은 산나물은 냉이, 고사리, 두릅 등 모두 56종이나 되었다.”(『다산시문집 14권』) 그의 근무지 이탈 사건이 정조에게 보고 되었는지 여부는 알 수 없다.
“Huynh đệ bọn ta và gia đình tất cả ba bốn người cùng đi Cheonjinam. Giữa lòng núi sâu, cây cỏ mọc um tùm, hoa nở rộ, hương hoa ngào ngạt. Chim chóc cùng cất tiếng hót trong trẻo. Mỗi lần nghe tiếng chim, tất cả lại dừng chân, nhìn nhau đầy thích thú. Đến chùa, mỗi ly rượu một bài thơ, cứ thế bốn ngày trôi qua mới trở về. Tất cả ta đã làm hơn 20 bài thơ, thưởng thức 56 loại rau xanh như naengi, gosari, dureup.” (Trích “Tuyển tập thơ văn Dasan”, quyển 14) Tuy nhiên, không ai rõ việc này có được báo cho vua Jeongjo hay không.
겨울에 시내를 건너듯 Như lội suối mùa đông
조선 시대에는 이름 외에도 친구나 동료들이 편하게 부르는 ‘호’라는 호칭이 있다. 대개 인물의 특징이나 성품을 잘 드러낼 수 있는 명칭을 붙인다. 집에도 ‘당호’라 불리는 이름을 붙이는 경우가 종종 있는데 이 당호를 자신의 호로 삼기도 한다. 다산이 관직에서 물러나 고향으로 내려온 직후에 자신의 공부방에 스스로 붙인 당호가 ‘여유당(與猶堂)’이다.
“나는 나의 약점을 잘 알고 있다. 용기는 있지만 일을 처리하는 지모(智謀)가 없고, 착한 일을 좋아하나 선택해서 할 줄을 모른다. 그러니 한없이 착한 일만 좋아하다 욕만 실컷 얻어먹게 되었으니 안타까운 일이다. 『노자』를 읽다가 편들고 좋아하는 일(與)은 겨울에 시내를 건너듯 하고 마땅히 해야 할 일(猶)은 사방을 두려워하듯 하라는 글을 보았다. 안타깝다. 이 두 마디 말이 내 성격의 약점을 다스려 줄 치료제가 아니겠는가!”
Thời Joseon, ngoài tên còn có “ho”, tức “hiệu” là cái tên để bạn bè và đồng nghiệp gọi thân mật. Thường người ta chọn những cái tên thể hiện được đặc trưng hay phẩm cách của một người để làm hiệu. Cũng có người lấy tên gọi ở nhà để làm hiệu. Ngay sau khi cáo quan về quê, Dasan đã tự đặt tên cho lớp học của mình là Yeoyudang (Dư Do Đường).
“Ta tự biết điểm yếu của mình. Có dũng khí nhưng không có mưu trí xử lý công việc, thích việc thiện mà không biết chọn lựa. Đáng tiếc chỉ biết thích việc thiện, để bị chê trách. Lão Tử có câu: Việc thích làm (dư) hãy làm như lội suối mùa đông, việc phải làm (do) hãy làm như sợ tứ phương. Thật đáng tiếc. Phải chăng hai câu này là thuốc chữa cho điểm yếu của ta?”
개혁 군주의 총애를 받는 젊은 관리에게 정적은 피해갈 수 없는 조건이었다. 특히 서학과 천주교에 우호적인 생각을 가진 그에 대한 공격은 정조의 보살핌만으로는 감당하기 어려웠다. 결국 1800년 1월, 관직에서 물러나 고향에 내려온 그는 자신의 소원대로 초천에 방이 한 칸 있는 뱃집을 장만해 처자와 함께 낚시를 하며 지내려고 그럴 듯한 현판까지 만들어 놓았다. 그러나 그 현판은 걸어 보지도 못한 채 그해 여름 갑작스런 정조의 부음과 함께 시작된 천주교에 대한 박해로 자신과 둘째 형 약전(若銓)은 간신히 목숨을 부지한 채 유배형을 받았지만, 종교적 신념이 남달랐던 셋째 형 약종(若鍾)은 결국 순교했다.
정약용에게는 다산(茶山)뿐 아니라 ‘삼미(三眉)’라는 호도 있다.
Một viên quan trẻ nhận được sự sủng ái của vị vua có tư tưởng cải cách đương nhiên không thể tránh khỏi sự công kích của các đối thủ chính trị. Sự che chở của vua không đủ để bảo vệ Jeong Yak-yong với tư tưởng thân Tây và Thiên chúa giáo. Tháng 1 năm 1800, cuối cùng ông từ quan trở về quê nhà, sống cuộc sống hằng mơ ước. Ông chuẩn bị khá đầy đủ, mua nhà thuyền có một phòng, ở cùng vợ dự định ngày ngày câu cá thưởng ngoạn. Nhưng chưa kịp hưởng thì mùa hè năm đó, vua Jeongjo đột ngột băng hà. Sự kiện này đã mở đầu cho hàng loạt các cuộc đàn áp Thiên chúa giáo. Jeong Yak-yong cùng anh thứ hai là Yak-jeon khó khăn lắm mới giữ được tính mạng, nhưng bị phạt lưu đày. Riêng người anh thứ ba Yak-jong, người vốn sùng đạo đã tử vì đạo.
어려서 앓았던 천연두의 흔적 때문에 눈썹이 세 개처럼 보여서 붙은 것이다. 그는 아홉 명의 자녀를 낳았는데 여섯을 홍역과 천연두로 잃었다. 막내아들의 사망 소식은 강진의 유배지에서 들었다. “나는 죽는 것이 사는 것보다 나은데 살아 있고, 너는 사는 것이 죽는 것보다 나은데 죽었구나”라는 그의 탄식에는 자식을 연민하는 아버지의 깊은 슬픔이 배어 있다.
그는 죽은 자녀 모두에게 절절한 애도의 글을 남겼으며, 4일 만에 잃은 첫딸을 제외하고는 모두 고향 마을 뒷산의 선영에 묻었다. 이런 개인적인 슬픔을 밑거름으로 정약용은 전염병에 대한 치료에 관심을 높여 홍역의 치료법을 소개한 의학서와 종두법을 소개한 의학서 두 권을 집필하기도 했다.
Jeong Yak-yong không chỉ có hiệu là Dasan (Trà Sơn) mà còn có hiệu là Sammi (Tam Mi). Hồi nhỏ ông bị mắc bệnh đậu mùa, để lại sẹo nên mắt ông nhìn như có đường chân mày, vì thế mà có thêm biệt hiệu này. Ông có chín người con, trong số đó ông đã mất sáu người vì sởi và đậu mùa. Người con út qua đời khi ông đang bị lưu đày ở Gangjin. “Ta là người đáng chết hơn sống thì còn sống, con là người đáng sống hơn chết thì đã chết”. Trong lời oán thán của ông có chứa nỗi đau sâu nặng của người cha thương tiếc con.
Với mỗi người con qua đời, ông đều để lại một bài thơ văn thể hiện nỗi đau xót khôn nguôi. Ngoài người con gái lớn mất bốn ngày sau khi chào đời, những người con khác đều được ông chôn cất ở Seonyong – ngọn núi sau làng quê ông. Chính nỗi đau riêng tư này đã trở thành bối cảnh khiến ông đặc biệt quan tâm đến việc chữa trị các bệnh truyền nhiễm, viết hai quyền sách về y học giới thiệu cách chữa bệnh sởi và tiêm chủng phòng bệnh đậu mùa.
한강에서 여름 나기 Trải qua mùa hè trên dòng Hán giang
강진에서 18년의 유배를 마치고 돌아온 정약용은 그에 대한 보상이라도 받듯 고향에서 18년을 더 살았다. 그는 만년의 자신을 ‘열수(冽水)’라 불렀다. 열수는 한강의 다른 이름이다. 그는 한강에서 태어나 평화로운 전원의 삶을 꿈꾸었지만 현실은 이를 허락하지 않았다. 고향으로 돌아온 이듬해인 1819년, 배를 타고 충주에 있는 아버지의 묘소를 참배하러 가면서 둘째 형 약전과 해마다 가을이면 수십 일 동안 머물며 농사 일을 보살피던 문암(門巖, 양평 서종면 수입리 벽계구곡 부근)에 있는 논밭을 둘러보았다. 그는 “이곳에서 농사를 지으며 살기를 40년 전부터 꿈꿔 왔다”고 회고했다. 약전은 유배지 흑산도에서 돌아오지 못하고 3년 전인 1816년에 죽었다.
Như một sự đền đáp cho 18 năm lưu đày ở Gangjin, Jeong Yak-yong sống thêm đúng 18 năm sau khi trở về quê hương. Ông tự gọi bản thân những năm tháng về già là Yeolsu (Liệt Thủy). Đây là một tên gọi khác của sông Hán. Ông sinh ra bên dòng sông Hán, mơ ước một cuộc sống điền viên thanh bình nhưng hiện thực đã không cho phép. Năm 1819, một năm sau khi trở về quê hương, ông lên thuyền đi viếng mộ cha ở Chungju, thăm những cánh đồng ở Munam (Môn Nham, ở gần Byeokkaegugok, Suip-ri, Seojong-myeon, Yangpyeong ngày nay). Đây là nơi hàng năm mỗi khi mùa thu đến, ông vẫn cùng người anh thứ hai Yak-jeon đến ở mấy mươi ngày chăm lo việc đồng áng. Ông hồi tưởng: “Từ 40 năm trước, ta đã luôn mơ được làm ruộng và sống tại nơi này”. Yak-jeon đã không thể trở về từ nơi lưu đày trên đảo Heuksan. Ông qua đời ba năm trước đó, năm 1816.
정약용은 유배지에서 쓴 자신의 저술들을 교정하고 편집하면서 만년을 보냈다. 그렇다고 그의 기발함과 엉뚱함이 아주 사라진 것은 아니다. 그는 더위를 이기는 방법에 관한 16편의 시를 남겼다. 제목 몇 개만 나열하면 이렇다. 「시원한 대자리 위에서 바둑 두기」, 「동쪽 수풀에서 매미 소리 듣기」, 「달밤에 물속에 발 담그기」, 「집 앞 나뭇가지를 쳐내 바람 통하게 하기」, 「도랑 쳐서 물꼬 트기」, 「처마까지 포도나무 덩굴 올리기」, 「아이들과 햇볕에 책 말리기」, 「오목한 냄비에 매운탕 끓이기」. 그는 체질적으로 더위를 많이 탔을까? 아니면 뚱뚱했을까?
Những năm cuối đời, Jeong Yak-yong sửa và biên tập các tác phẩm viết giai đoạn bị lưu đày. Sự lỗi lạc cùng tính cách khác thường của ông vẫn không thay đổi. Ông đã để lại 16 bài thơ về cách chế ngự cái nóng với các tựa đề: “Chơi cờ vây trên chiếu tre mát”, “Nghe tiếng ve ở khu rừng phía đông”, “Ngâm chân lúc nửa đêm”, “Tỉa bớt cành cây trước nhà để gió thổi qua”, “Dọn mương nước cho nước chảy qua”, “Vắt cành nho lên mái nhà”, “Cùng con phơi sách dưới nắng”, “Nấu canh cá cay maeuntang trong chiếc nồi sâu”. Phải chăng vì ông vốn là người nhạy cảm với cái nóng? Hay người có thể trạng béo mập?
정약용의 고향 마을에 자리한 다산유적지에는 그의 묘와 복원한 생가, 그리고 다산문화관과 다산기념관이 들어서 있다. 다산문화관에는 긴 유배 생활 동안 집필한 수많은 저서들이 전시되어 있으며, 다산기념관에는 수원성 축조에 쓰였던 조선 최초의 거중기를 비롯해 다양한 전시물이 소개되어 있다.
Khu Di tích Dasan nằm ở ngôi làng nơi quê hương Jeong Yak-yong là một quần thể bao gồm mộ ông, ngôi nhà ông ở lúc sinh thời được phục chế lại, nhà văn hóa Dasan và nhà tưởng niệm Dasan. Nhà văn hóa Dasan trưng bày nhiều tác phẩm ông viết trong thời gian dài bị lưu đày, còn nhà tưởng niệm Dasan giới thiệu những hiện vật như chiếc máy nâng bằng ròng rọc đầu tiên gọi là geojunggi của Joseon đã từng được sử dụng để xây thành Suwon.
이창기 (Lee Chang-guy 李昌起) 시인, 문학평론가
Lee Chang-guy Nhà thơ, nhà phê bình văn học
Ảnh: Ahn Hong-beom .
Phan Thị Hồng Hà Dịch.
