절대 권력자인 임금이 거주하던 궁궐은 당대 최고의 인재들이 모인 일터이기도 했다. 왕과 왕실을 위한 갖가지 물품이 그들에 의해 만들어졌으며, 의료 시설과 교육기관 등 왕실 운영을 위한 전문 기구들도 그들에 의해 움직였다. 궁궐을 배경으로 한 사극은 역사서에 기록으로만 존재하는 사람들의 일상이 어떠했는지 짐작할 수 있게 한다.
Cung điện là nơi ở của nhà vua – người nắm giữ quyền lực cao nhất, cũng là nơi làm việc của những nhân tài hàng đầu thời bấy giờ. Tất cả các loại vật dụng của nhà vua và hoàng gia đều do họ làm ra, hơn nữa các bộ phận chuyên trách phục vụ cho hoàng gia như cơ sở y tế, cơ quan giáo dục cũng một tay họ điều hành. Các bộ phim cổ trang lấy bối cảnh trong các cung điện cũng giúp ta hình dung được phần nào cuộc sống hàng ngày của những con người vốn chỉ còn tồn tại trong những ghi chép sử sách.
궁궐이 주요 무대인 사극들은 대개 왕과 왕족을 중심으로 이야기가 전개된다. 관리들과 내시, 궁녀 같은 주변 인물들은 배경처럼 그려지기 마련이다. 그러나 때로는 역사 속에서 조연이었던 사람들의 삶이 크게 부각되는 경우도 있다. 궁궐은 왕과 왕족들이 거주하는 공간이기도 했지만, 수많은 사람들의 일터이기도 했기 때문이다.
Trong các bộ phim cổ trang lấy cung điện làm bối cảnh chính, câu chuyện thường xoay quanh nhà vua và hoàng gia. Các nhân vật phụ quan lại, hoạn quan, cung nữ được vẽ ra như để làm nền. Tuy nhiên, đôi khi cuộc sống những con người vốn chỉ là nhân vật phụ trong lịch sử cũng được khắc họa đậm nét. Bởi vì cung điện là nơi ở của vua và hoàng gia, nhưng đồng thời cũng là nơi làm việc của rất nhiều con người khác nữa.
이원석(李元錫) 감독의 2014년 개봉작 <상의원(The Royal Tailor, 尙衣院)>은 왕실 의복을 만들었던 기관 상의원이 이야기의 주 무대이며, 안태진(安泰镇) 감독의 2022년 작 <올빼미(The Night Owl, 夜梟)>는 궁중의 의약을 총괄했던 관청 내의원(內醫院)에서 벌어진 일련의 사건을 다룬다. 또한 2022년 12월 종영한 tvN의 TV 드라마 <슈룹(Under the Queen’s Umbrella, 王后傘下)>에서는 조선 시대 왕세자 교육을 담당했던 관청 시강원(侍講院)이 등장한다. 시청자들은 이런 대중문화 콘텐츠를 통해 조선 시대 궁궐의 특별한 공간에서 일했던 사람들의 직업과 일상을 엿볼 수 있다.
Công chiếu năm 2014, “Thợ may hoàng gia” của đạo diễn Lee Won-seok lấy bối cảnh chính là Sanguiwon (Thượng Y viện – cơ quan may y phục cho hoàng gia). Tác phẩm “Dạ điểu” năm 2022 của đạo diễn Ahn Tae-jin đề cập đến một loạt các sự kiện diễn ra ở Naeuiwon (Nội Y viện – nơi quản lý thuốc men trong cung). Ngoài ra, trong bộ phim truyền hình “Dưới bóng Trung Điện” của đài tvN vừa được khép lại vào tháng 12 năm 2022, có sự xuất hiện của Sigangwon (Thị Giảng viện) – nơi phụ trách đào tạo thế tử ở thời Joseon. Thông qua các nội dung văn hóa đại chúng này, người xem có thể có được cái nhìn khái quát về cuộc sống hàng ngày và công việc của những người lao động ở một nơi đặc biệt trong cung điện thời Joseon.
왕실 의복 제작 기관 – Cơ quan may trang phục hoàng gia
영화 <상의원>은 요즘으로 치면 수석 디자이너와 재야의 고수가 한판 대결을 벌이는 이야기다. 30년 동안 왕실 옷을 지어 온 상의원의 최고 실력자 조돌석(趙都碩, 한석규 분)과 타고난 재능이 출중한 이공진(李孔鎮, 고수 분)의 대립이 줄거리의 핵심이다. 이공진이 왕과 왕비의 마음을 사로잡은 옷을 만든 뒤 조선의 유행을 주도한다는 설정이 흥미롭다. 영화에 등장하는 인물이나 이야기는 허구이지만, 사건이 전개되는 무대인 상의원은 실존했던 관청이었다. 조선의 상의원은 고려 시대 상의국(尙衣局)을 계승한 기관으로, 의복 제작은 물론 왕실의 보화, 도장, 가마 제작까지 관장했다.
Theo cách nói ngày nay thì bộ phim “Thợ may hoàng gia” là câu chuyện về cuộc đọ sức giữa một nhà thiết kế chính với một thợ may dân thường xuất chúng. Nội dung chính là sự đối đầu giữa Lee Gong-jin (Go Soo thủ vai) – một con người có tài thiên phú với Cho Dol-seok (Han Seok-kyu thủ vai) – người giỏi nhất trong Sanguiwon, đã may trang phục hoàng gia trong suốt 30 năm. Thật thú vị khi bộ phim xây dựng nhân vật Lee Gong-jin như là người đã dẫn đầu xu hướng thời trang của Joseon, sau khi anh làm ra những trang phục chinh phục được trái tim của nhà vua và vương phi. Các nhân vật và câu chuyện trong phim là hư cấu, nhưng Sanguiwon – nơi diễn ra sự việc, là một nơi đã từng tồn tại trong thực tế. Sanguiwon của Joseon là cơ quan kế thừa Sangeuiguk (Thượng Y cục) của thời Goryeo, không chỉ làm ra quần áo mà còn quán xuyến cả việc chế tác bảo vật, ấn tín, kiệu hoàng gia.
『정종실록(定宗實錄』(1426)에 보면 “상의원은 전하의 내탕(內帑)이므로 의대(衣帶), 복식의 물건을 일체 모두 관장하는데, 다만 간사한 소인의 무리로 하여금 맡게 하여 절도 없이 낭비하는 데에 이르니, 이제부터 공정하고 청렴한 선비를 뽑아서 그 일을 감독하게 하소서.”라는 기록이 보인다. 이를 통해 상의원의 주요 업무를 알 수 있다. 또한 『세종실록(世宗實錄)』(1454)에는 경복궁 내 정전인 근정전(勤政殿)에서 큰 잔치를 베풀면서, 행사에 참여하는 사람들의 옷과 신발을 상의원에서 제작하게 한 기록도 있다.
Định Tông thực lục (1426) ghi chép rằng: “Sanguiwon là nội phủ (nơi cất giữ tài sản hoàng gia) của Điện hạ, quản lý toàn bộ quần áo và đồ trang sức. Thế nhưng chỉ vì giao cho một nhóm tiểu nhân xảo quyệt phụ trách, thành ra hoang phí vô độ. Nay cho tuyển một nho sĩ thanh liêm, chính trực để quản lý việc này”. Qua đó, ta có thể biết được nhiệm vụ chính của Sanguiwon. Ngoài ra, trong Thế Tông thực lục (1454) cũng có đoạn: “Ở điện Geunjeong (Cần Chính) – chính điện trong cung Gyeongbok (Cảnh Phúc), có tổ chức một bữa tiệc lớn, cắt cử Sanguiwon làm trang phục và giày dép cho những người tham gia sự kiện này”.
이렇듯 막중한 업무를 담당한 상의원의 위상과 규모는 상당했다. 조선의 헌법인 『경국대전(經國大典)』(1466)에 상의원에 근무한 관원들이 기록되어 있는데, 총책임자 격인 제조(提調) 2명을 비롯해 총 11명의 정규직이 있었고, 제조와 부제조는 왕의 비서실인 승정원의 승지가 겸직했다. 따라서 상의원의 실질적 최고 책임자는 조선 시대 관직 체계상 정품(正品)에 속한 높은 벼슬이었음을 알 수 있다. 이들 정규직 이외에 잡직(雜職)으로 다수의 지원 인력이 배치되었다.
Sanguiwon phụ trách nhiệm vụ quan trọng như vậy nên có vị thế và quy mô khá lớn. Số viên quan làm việc ở Sanguiwon được ghi lại trong Kinh quốc đại điển (1466) – hiến pháp của Joseon có tổng cộng chính thức 11 người, bao gồm hai Jejo (Đề điều, một chức sắc quản lý toàn bộ sự vụ trong cung điện) chịu trách nhiệm chung, trong đó Seungji (Thừa chỉ) của viện Seungjeongwon (Thừa Chính viện) – ban thư ký của vua, kiêm chức Jejo và Bujejo (Phó Đề điều). Qua đó, có thể thấy người phụ trách cao nhất thực chất của Sanguiwon là một chức quan cao thuộc hàng chính phẩm trong hệ thống chức vụ thời Joseon. Ngoài các vị trí chính thức này, một số lượng lớn nhân lực hỗ trợ được sắp xếp làm Japjik (Tạp chức, chỉ chức tá hay chức phó trong quan lại).
위엄과 권위를 지닌 왕실의 옷을 제작하는 만큼 각 분야 최고 장인들이 이곳에 근무하였는데, 『경국대전』에는 상의원에 소속된 장인이 68개 분야 597명이었으며, 그중 비단을 짜는 장인이 105명으로 가장 많았다고 나와 있다. 이 외에도 실 표백하는 장인 75명, 바느질 장인 40명, 천을 짜는 장인 20명, 초립 장인 10명, 털옷 장인 8명, 옥장(玉匠) 10명을 비롯해 은을 다루거나 금박을 입히는 장인도 다수 배치되었다. 이렇듯 상의원은 의복뿐만 아니라 옥이나 은, 화살 등 각종 물품을 다루는 일도 담당한 만큼 기술이 뛰어난 관료들이 일하기에 최적의 기관이었다. 세종(재위 1418~1450)이 조선을 대표하는 과학자 장영실(蔣英實)을 상의원 별좌(別坐)에 임명한 것도 그런 이유에서일 것이다.
Để làm ra trang phục hoàng gia đầy uy nghiêm và quyền lực, các nghệ nhân giỏi nhất trong mỗi lĩnh vực đã làm việc ở đây. Kinh quốc đại điển nói rằng có 597 nghệ nhân ở 68 lĩnh vực thuộc Sanguiwon, trong đó, 105 thợ dệt lụa là chiếm số lượng đông nhất. Ngoài ra, còn có 75 thợ tẩy chỉ, 40 thợ may, 20 thợ dệt vải, 10 thợ làm nón rơm, 8 thợ làm áo lông, 10 thợ làm ngọc và phần lớn thợ thủ công khác được bố trí làm bạc, mạ vàng. Như vậy, Sanguiwon không chỉ phụ trách y phục mà còn làm cả các vật dụng khác như ngọc, bạc, mũi tên, thế nên đây là cơ quan phù hợp nhất để các quan lại có tài nghệ xuất chúng làm việc. Có lẽ vì lý do đó mà vua Sejong (Thế Tông, trị vì 1418-1450) bổ nhiệm Jang Yeong-sil (Tưởng Anh Thực) – một nhà khoa học tiêu biểu của Joseon, làm Byeoljwa (Biệt tọa, chức quan Tòng Ngũ phẩm) Sanguiwon.
왕실 의료 기관 – Cơ quan chăm sóc sức khỏe hoàng gia
<올빼미>는 병자호란 때 청나라에 볼모로 끌려갔던 소현세자(昭顯世子)의 독살설을 다룬 작품이다. 청나라 심양(瀋陽)에서 8년 만에 돌아온 인조(재위 1623~1649)의 아들 소현세자는 귀국 후 두 달 만에 급서했고, 영화는 그 죽음에 의혹을 제기한다. 낮에는 사물을 볼 수 없지만 거꾸로 밤에는 보이는 주맹증(晝盲症)을 지닌 주인공 천경수(千京秀, 류준열 분)는 내의원 어의(御醫) 이형익(李馨益, 최무성 분)에게 탁월한 의술을 인정받아 입궁한다. 주인공은 허구의 인물이지만, 이형익은 인조의 후궁인 귀인 조(趙) 씨와 모의하여 소현세자 독살에 관여했다는 의혹을 받는 실존 인물이다.
“Dạ điểu” là tác phẩm kể về vụ đầu độc Thế tử Sohyeon (Chiêu Hiến) – người bị nhà Thanh bắt làm con tin trong Bính Tý Hồ loạn (cuộc xâm lược Triều Tiên lần thứ hai của Mãn Châu – chú thích của người dịch). Rời Thẩm Dương nhà Thanh sau tám năm, Thế tử Sohyeon – con trai của vua Injo (Nhân Tổ, trị vì 1623-1649) đột ngột qua đời khi mới về nước được hai tháng. Bộ phim đã nêu ra những nghi vấn xung quanh cái chết này. Mắc chứng mù ban ngày – một căn bệnh không có khả năng nhìn rõ sự vật vào ban ngày nhưng lại sáng tỏ vào ban đêm, nhân vật chính Chun Kyung-soo (Ryu Jun-yeol thủ vai) nhập cung khi được Lee Hyung-ik (Choi Moo-seong thủ vai) – ngự y của Naeuiwon công nhận tài năng y thuật vượt trội. Vai chính là một nhân vật hư cấu, nhưng Lee Hyung-ik là nhân vật có thật, bị tình nghi có liên quan đến vụ đầu độc Thế tử Sohyeon khi bày mưu tính kế với Quý nhân họ Jo (Triệu) – hậu cung của vua Injo.
이 영화의 배경이 된 내의원은 조선 시대 의료 기관 중 한 곳이었다. 조선에는내의원, 전의감(典醫監), 혜민서(惠民署) 같은 의료 기관들이 있었는데, 기관마다 진료하는 대상이 달랐다. 내의원은 왕을 비롯해 왕족들의 진료와 치료를 담당했다. 전의감은 왕의 종친(宗親)과 관리들의 치료를 위한 기관이었으며, 혜민서는 서민들의 건강을 보살폈다. 내의원에는 정식 관원 이외에 실질적으로 의료 활동을 하는 의원과 의녀들도 배치되었는데, 드라마 <대장금(大長今)>(2023~2004)의 서장금(徐長今) 같은 의녀는 주로 왕실 여성의 진료와 출산 등을 맡았다.
Bối cảnh chính của bộ phim này là Naeuiwon – một trong những cơ quan chăm sóc sức khỏe thời Joseon. Ở Joseon, có các cơ quan y tế như Naeuiwon, Jeonuigam (Điển Y giám), Hyeminseo (Huệ Dân thự), mỗi cơ quan có đối tượng thăm khám khác nhau. Naeuiwon phụ trách thăm khám và điều trị cho vua và các thành viên trong hoàng tộc. Jeonuigam là cơ quan điều trị cho thân tộc của nhà vua và quan lại, Hyeminseo là nơi chăm sóc sức khỏe cho thường dân. Ngoài các viên quan chính thức, trên thực tế Naeuiwon còn bố trí các thầy thuốc và ngự y nữ thực hiện các hoạt động y tế, chẳng hạn như nữ ngự y Seo Jang-geum (Từ Trường Kim) trong bộ phim truyền hình “Dae Jang-geum” (2003-2004) chủ yếu phụ trách chữa bệnh và việc sinh nở của các nữ nhân trong hoàng tộc.
1830년대 창덕궁과 창경궁의 모습을 그린 <동궐도(東闕圖)>를 보면, 창덕궁의 정전인 인정전 서쪽에 내의원이 위치했던 것을 볼 수 있다. 내의원은 20세기 초에 세자의 거처였던 성정각(誠正閣) 쪽으로 옮겨졌는데, 현재 이곳에 걸려 있는 현판은 영조(재위 1724~1776)가 하사한 것으로 ‘임금의 몸을 보호하고, 임금이 드시는 약을 제조한다(造化御藥保護聖躬).’는 뜻이 담겨 있다.
Nếu xem “Đông Khuyết đồ” – bức tranh vẽ cảnh cung điện Changdeok (Xương Đức) và cung Changgyeong (Xương Khánh) năm 1830, ta có thể thấy rằng Naeuiwon nằm ở phía tây của điện Injeong (Nhân Chính) – sảnh chính của cung Changdeok. Vào đầu thế kỷ XX, Naeuiwon được dời đến Seongjeong-gak (Thành Chính các) – nơi ở của thế tử. Tấm biển hiện đang treo ở nơi này là được vua Yeongjo (Anh Tổ, trị vì 1724-1776) ban tặng, có nghĩa là “Bào chế thuốc cho vua dùng, bảo vệ long thể.” (Tạo hóa ngự dược bảo hộ thánh cung).
영조는 내의원에서 가장 자주 진료받았던 왕이다. 『승정원일기(承政院日記』(1623~1894)를 통하여 영조가 내의원에 들른 기록을 통계로 정리하면 한 달 평균 11.3회로, 사흘에 한 번꼴로 진료받았음을 알 수 있다. 그가 83세로 조선의 최장수 왕이 된 데에는 철저한 건강 검진도 한몫하지 않았을까.
Yeongjo là vị vua thường xuyên lui tới thăm khám nhiều nhất ở Nội Y viện. Khi thống kê các ghi chép trong Thừa Chính viện nhật ký (1623-1894) về việc vua Yeongjo đến Nội Y viện, ta có thể biết được nhà vua thăm khám ba ngày một lần, bình quân 11,3 lần một tháng. Chẳng phải việc kiểm tra sức khỏe kỹ lưỡng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc Yeongjo trở thành vị quốc vương thọ nhất thời Joseon ở tuổi 83 hay sao?
세자를 위한 교육 기관 – Cơ quan giáo dưỡng thế tử
<상의원>과 <올빼미>가 역사적 사실을 바탕으로 한 픽션이라면 지난해 말 종영한 <슈룹>은 사고뭉치 왕자들을 위해 치열한 왕실 교육 전쟁에 뛰어든 왕비의 이야기를 다룬 퓨전 사극이다. 허구적 캐릭터인 왕비(김혜수(金憓秀) 분)의 모습은 교육이라면 물불을 가리지 않는 요즘 세태를 반영한 것처럼 보인다. 제목 ‘슈룹’은 우산의 옛말로 어머니가 자식의 우산이 되어 준다는 뜻을 내포한다.
Nếu “Thợ may hoàng gia” và “Dạ điểu” là câu chuyện hư cấu dựa trên sự thật lịch sử thì “Dưới bóng Trung điện” vừa khép lại vào cuối năm ngoái, là bộ phim cổ trang hư cấu về một vương phi lao vào cuộc chiến dạy dỗ của hoàng gia khốc liệt dành cho các hoàng tử hay gây rối. Là một nhân vật hư cấu, hình ảnh vị Vương phi (Kim Hye-soo thủ vai) không quản ngại nắng mưa vì chuyện học hành của con cái dường như phản ánh tình hình xã hội ngày nay. Nhan đề tiếng Hàn “Shrup” là một từ cũ để chỉ chiếc ô, ngụ ý rằng người mẹ trở thành chiếc ô cho con cái của mình.
이 드라마가 묘사한 그대로는 아니겠지만, 왕세자는 차기 왕위를 계승하는 존재인 만큼 철두철미한 교육을 받았다. 조선 왕조는 세자만을 위한 특별 교육 기관으로 시강원을 두어 유교 경전, 역사서, 예절 등을 가르쳤다. 겸직이긴 하지만 지금의 국무총리에 해당하는 영의정이 최고 책임자였고, 분야별 최고의 실력을 갖춘 전임(專任) 선생만 10명 이상을 배치할 정도로 시강원의 관원 구성은 탄탄하였다.
Không hoàn toàn giống như bộ phim truyền hình này miêu tả, nhưng với vai trò là người thừa kế ngai vàng, Hoàng thế tử đã được dạy dỗ rất kỹ lưỡng. Vương triều Joseon đã thành lập Sigangwon như một cơ quan giáo dục đặc biệt dành riêng cho các thế tử, dạy về kinh điển Nho giáo, sách lịch sử, lễ nghi phép tắc… Tuy là một chức kiêm nhiệm nhưng Yeonguijeong (Lãnh Nghị Chính) là người chịu trách nhiệm cao nhất, tương đương với Thủ tướng chính phủ bây giờ. Thành phần quan viên tại Sigangwon khá hùng hậu với sự bố trí hơn 10 thầy dạy học chính thức có năng lực cao nhất trong từng lĩnh vực.
세자와 스승이 함께 학문을 하는 자리를 서연(書筵)이라 하였는데, 시강원은 서연을 통해 왕이 될 준비를 하던 공간이었다. 조선의 세자들 가운데 시강원의 스승들을 가장 당혹스럽게 한 인물은 태종(재위 1400~1418)의 장남 양녕대군(讓寧大君)이었다. 11세의 어린 나이에 세자로 책봉된 그는 공부를 소홀히 하고 수업 시간에 빠지는 일이 많았다. 양녕은 학무에 전념할 것을 충고하는 스승에 대해 “그만 보면 머리가 아프고 마음이 산란하며, 그가 꿈에 보이면 그날은 반드시 감기가 든다.”고 푸념하면서 진절머리를 냈다. 상황이 얼마나 심각했던지 『태종실록(太宗實錄)』(1431)에는 공부를 소홀히 한다는 이유로 양녕 대신 그를 수행하던 내시가 볼기를 맞은 기록도 보인다. 양녕대군은 이후에도 기생을 가까이하는 등 기행을 일삼았고, 결국 14년 동안 있었던 세자의 자리에서 쫓겨나고 말았다.
Chỗ để thế tử và thầy cùng nhau nói chuyện học vấn được gọi là Seoyeon (Thư diên). Thông qua Seoyeon, Sigangwon vốn là một không gian trù bị cho việc lên ngôi. Trong số các thế tử của Joseon, nhân vật khiến các thầy dạy học bối rối nhất là Yang Nyeong Daegun (Nhượng Ninh Đại quân) – con trai cả của vua Taejong (Thái Tông, trị vì 1400-1418). Được sắc phong làm thế tử từ khi mới 11 tuổi, ông không mấy mặn mà với việc học và thường trốn tiết. Trước người thầy luôn động viên bản thân chuyên tâm vào việc học, Yang Nyeong rùng mình ca thán rằng: “Chỉ cần thấy thầy thôi là đầu ta choáng váng, tâm trạng rối bời. Còn hễ thấy thầy trong mơ thì chắc chắn ngày hôm đó ta sẽ bị ốm.” Tình hình nghiêm trọng đến mức trong Thái Tông thực lục (1431) có ghi chép rằng một hoạn quan theo hầu Yang Nyeong đã thay ông chịu đòn roi vì bỏ bê việc học. Dù vậy Yang Nyeong Daegun vẫn tiếp tục làm những hành động trái khoáy, chẳng hạn như gần gũi với các kỹ nữ, cuối cùng bị phế truất khỏi ngôi vị thế tử sau 14 năm.
이 드라마에 나오는 세자 교육은 물론 허구적 상황이지만, 양녕과 같이 공부를 등한시하여 세자의 자리에서 쫓겨난 역사적 사실을 고려하면, 왕비가 세자 교육에 촉각을 곤두세운다는 설정이 어느 정도 이해가 가는 측면도 있다.
Tất nhiên, việc học hành của thế tử trong bộ phim truyền hình này là tình huống hư cấu, nhưng nếu xét về sự thật lịch sử, khi có vị thế tử sao nhãng việc học, bị phế truất khỏi ngôi vị như Yang Nyeong thì việc xây dựng một nhân vật Vương phi hết lòng với việc học của thế tử là có thể hiểu được.
신병주(Shin Byung-ju, 申炳周) 건국대학교 사학과 교수
Shin Byung-ju, Giáo sư Khoa Lịch sử, Đại học Konkuk
Dịch. Lê Thị Phương Thủy
