Hangeul – bảng chữ cái Hàn Quốc – là một trong những hệ thống chữ viết vừa khoa học vừa độc đáo nhất trên thế giới. Nó không chỉ đơn thuần là công cụ để ghi chép, mà còn gắn bó mật thiết với đời sống người Hàn và dần trở thành cây cầu kết nối với toàn cầu.
Mới đây, bảy từ tiếng Hàn, trong đó có “dalgona” (kẹo đường xốp truyền thống của Hàn Quốc làm từ đường nóng chảy và bột baking soda), “maknae” (em út trong nhóm), “noraebang” (phòng karaoke), “hyung” (anh trai – cách gọi của nam giới) và “jjigae” (món hầm) đã chính thức được đưa vào Từ điển Oxford. Trước đó, năm 2021, đã có 26 từ tiếng Hàn được thêm vào, như “Hallyu” (làn sóng văn hóa Hàn), “K-drama” (phim truyền hình Hàn Quốc), “mukbang” (chương trình ăn uống) hay “daebak” (tuyệt vời). Việc những từ ngữ Hàn Quốc lần lượt xuất hiện trong từ điển uy tín toàn cầu này cho thấy sự quan tâm ngày càng lớn của thế giới đối với tiếng Hàn.
Mà học tiếng Hàn thì trước hết phải học Hangeul – bộ chữ dùng để ghi âm tiếng Hàn. Nhiều người ban đầu nghĩ rằng Hangeul sẽ khó vì lạ lẫm, nhưng thực tế, không ít người nước ngoài sau khi học đều thừa nhận rằng nó “dễ tiếp thu.” Lý do nằm ở chỗ Hangeul vốn được thiết kế dành cho mọi người.
Chữ viết cho dân thường
Trước thế kỷ 15, người Hàn chưa có chữ viết riêng. Họ mượn chữ Hán để sử dụng, nhưng vì khác biệt ngữ pháp và phát âm, chữ Hán rất khó áp dụng, khiến việc viết lách gần như chỉ giới hạn trong tầng lớp quý tộc và trí thức.
Nhận thấy điều này, vua Sejong – vị vua thứ tư của triều đại Joseon – đã cho ra đời bộ chữ mới vào năm 1443, gọi là Hunminjeongeum – 훈민정음 – Huấn dân chính âm, tức “âm chuẩn để dạy dân.” Bộ chữ ban đầu gồm 17 phụ âm và 11 nguyên âm, được thiết kế có hệ thống và dễ sử dụng. Ý nghĩa của cái tên này cho thấy bất kỳ ai cũng có thể học nhanh và dùng được.
Ngày nay, Hangeul chính là minh chứng cho tấm lòng của vua Sejong đối với người dân. Ông sáng tạo ra bộ chữ này để những người bình thường, vốn trước đây bị loại khỏi thế giới chữ viết, cũng có thể đọc và viết.
Hangeul từ đó dần đi vào đời sống hằng ngày: giúp người dân học tập, hỗ trợ công việc hành chính, thậm chí mở ra cơ hội trao đổi thư từ cho những người trước đây không biết chữ. Dù từng bị đàn áp trong thời kỳ Nhật Bản đô hộ đầu thế kỷ 20, Hangeul vẫn được Hội Ngôn ngữ Hàn Quốc bảo vệ và quảng bá. Nhờ vậy, việc phổ cập chữ Hangeul đã thành công nhanh chóng, giúp Hàn Quốc đạt được thành tựu hiếm có: tỷ lệ mù chữ gần như bằng 0.
Một hệ thống chữ viết mang tính cách mạng
Hangeul nổi bật bởi tính khoa học và hiệu quả. Trên thế giới, hệ thống chữ viết thường được chia thành ba loại: chữ biểu ý (logographic – như chữ Hán), chữ âm tiết (syllabic – như kana Nhật Bản), và chữ âm vị (phonemic – như tiếng Anh). Hangeul thuộc nhóm chữ âm vị.
-
Với chữ biểu ý, mỗi khái niệm cần một ký tự riêng, dẫn đến số lượng chữ khổng lồ, hàng chục nghìn.
-
Với chữ âm tiết, số lượng ít hơn nhưng vẫn khá nhiều.
-
Còn với chữ âm vị, chỉ cần ghép các âm cơ bản để tạo thành từ.
Điểm độc đáo của Hangeul là cách ghép phụ âm và nguyên âm thành khối âm tiết. Ví dụ, tiếng Anh viết “mountain” theo hàng ngang, còn Hangeul sẽ ghép “ㅅ + ㅏ + ㄴ = 산 (san).” Nhờ đó, Hangeul vừa là chữ âm vị vừa có tính âm tiết, giúp viết nhanh, gọn mà vẫn giàu biểu đạt.
Cấu tạo của Hangeul cũng rất khoa học.
-
Phụ âm dựa trên 5 ký tự gốc (ㄱ, ㄴ, ㅁ, ㅅ, ㅇ), mô phỏng theo vị trí phát âm (răng, môi, cổ họng, vòm…). Sau đó thêm nét để tạo ra các phụ âm khác như ㅋ, ㄷ, ㅌ, ㅂ, ㅍ, ㅎ…
-
Nguyên âm hình thành từ ba yếu tố cơ bản trong vũ trụ quan Đông Á: trời (•), đất (ㅡ), người (ㅣ).
Chỉ với 24 ký tự cơ bản, người học đã có thể viết nên vô số âm tiết. Điều này khiến Hangeul trở thành một trong những bộ chữ dễ học và linh hoạt nhất thế giới.
Chữ viết cho toàn nhân loại
Không chỉ gói gọn trong biên giới Hàn Quốc, Hangeul ngày càng mở rộng ảnh hưởng ra thế giới. Nguyên lý sáng tạo của nó có thể áp dụng cho nhiều ngôn ngữ khác, kể cả những ngôn ngữ chưa từng có chữ viết.
Năm 2009, Hangeul được đưa vào dạy cho dân tộc Cia-Cia ở Indonesia, vốn không có hệ thống chữ viết và có nguy cơ mất ngôn ngữ. Nhờ sách giáo khoa Hangeul, đến nay, trường học dành cho người Cia-Cia vẫn duy trì, giúp họ lưu giữ tiếng mẹ đẻ. Ngoài ra, một số tỉnh ở Quần đảo Solomon cũng áp dụng Hangeul, và thậm chí, ngôn ngữ của người Aymara ở Bolivia cũng đã được ghi chép bằng Hangeul.
Nhờ khả năng bảo tồn và phát triển ngôn ngữ, UNESCO đã thành lập Giải thưởng Xóa mù chữ Vua Sejong năm 1989, nhằm tôn vinh những cá nhân, tổ chức có đóng góp lớn cho công tác xóa mù chữ toàn cầu. Đây cũng là sự ghi nhận quốc tế cho tính khoa học và tính thực tiễn mà vua Sejong đã đặt nền móng khi sáng tạo ra Hangeul.
Hành trình toàn cầu của Hangeul
Ngày nay, Hangeul không chỉ là chữ viết mà còn trở thành biểu tượng văn hóa. Nhờ làn sóng Hallyu, K-pop, phim ảnh và thời trang, chữ Hàn ngày càng được yêu thích. Nhiều thương hiệu quốc tế lớn cũng đã sử dụng Hangeul trong sản phẩm của mình. Ví dụ, Coca-Cola từng ra mắt dòng sản phẩm toàn cầu với thiết kế bao bì lấy cảm hứng từ Hangeul. Một số thương hiệu thể thao và thời trang cao cấp cũng đưa Hangeul vào thiết kế, tạo sự độc đáo và thu hút.
Sự lan tỏa của Hangeul cũng thể hiện rõ ở số lượng người học tiếng Hàn. Theo Viện Giáo dục Quốc tế Hàn Quốc, chỉ trong năm 2023 đã có hơn 240.000 người từ 224 thành phố thuộc 76 quốc gia dự kỳ thi năng lực tiếng Hàn TOPIK – con số này tăng gấp đôi chỉ trong vòng 7 năm.
Các trường học, viện ngôn ngữ dạy tiếng Hàn cũng ngày càng nhiều. Đại học Oxford đã đưa tiếng Hàn vào danh sách 12 ngoại ngữ chính thức của trung tâm ngôn ngữ. Tính đến cuối 2023, đã có 23 quốc gia công nhận tiếng Hàn là ngoại ngữ thứ hai, và 10 quốc gia đưa tiếng Hàn vào kỳ thi tuyển sinh đại học. Và tất nhiên, bước đầu tiên để học tiếng Hàn chính là học Hangeul.
Khi người học tiếp xúc với Hangeul, họ thường mở rộng sự quan tâm sang văn hóa, xã hội và nghiên cứu Hàn Quốc nói chung. Nhờ đó, các cơ sở giáo dục tiếng Hàn ở nước ngoài không chỉ đơn thuần dạy ngôn ngữ, mà còn trở thành cầu nối văn hóa, góp phần thúc đẩy tình hữu nghị giữa các quốc gia.
Ban đầu, Hangeul được tạo ra để bảo tồn bản sắc văn hóa Hàn. Nhưng đến nay, nó đã vượt ra ngoài biên giới, trở thành cầu nối giúp con người và các quốc gia xích lại gần nhau hơn. Tương lai của Hangeul chắc chắn sẽ còn tạo ra những tác động lớn lao hơn nữa.
Tác giả: Jeong Juri
Jeong Juri là nhà nghiên cứu ngôn ngữ học, chuyên về ngữ nghĩa và cú pháp tiếng Hàn. Bà cũng viết nhiều tác phẩm phổ biến kiến thức về tiếng Hàn và Hangeul, giúp độc giả hiểu được đặc điểm và lịch sử ngôn ngữ này theo cách sinh động, dễ tiếp cận.
