Ngày 10 tháng 10, nhà văn Hàn Quốc Han Kang được trao giải Nobel Văn học.
Tin tức này như một sự khẳng định rằng văn học Hàn Quốc giờ đây không còn chỉ chịu ảnh hưởng từ văn học thế giới, mà đã trở thành một nguồn ảnh hưởng độc lập. Giải Nobel mà Han Kang nhận được là một chiến thắng lớn của Hàn Quốc, được tạo nên từ sự hội tụ của bốn yếu tố: năng lực sáng tạo của Han, sức mạnh của văn học Hàn Quốc, tài năng của các dịch giả và sự hỗ trợ có hệ thống từ cả khu vực công lẫn tư nhân.
Năng lực sáng tạo và thành công văn học của Han Kang
Năng lực sáng tạo của Han Kang được thể hiện rõ trong chủ đề, thử nghiệm hình thức và phong cách thẩm mỹ. Về mặt chủ đề, tiểu thuyết của Han mạnh dạn khai thác quyền phụ nữ, phẩm giá của thiên nhiên và sự sống, cũng như những bi kịch trong lịch sử cận đại Hàn Quốc, với nỗ lực lưu giữ ký ức và chữa lành những vết thương đó. Bà không ngại chạm tới những đề tài nặng nề và đau thương trong xã hội, như trong The Vegetarian, nơi chủ nghĩa nữ quyền và sinh thái được hòa trộn trong hình ảnh một người phụ nữ mơ ước trở thành cây như một cách kháng cự truyền thống và gia trưởng. Những đặc điểm tương tự cũng xuất hiện trong Human Acts và We Do Not Part, hai tiểu thuyết sử dụng ngôn ngữ của nỗi đau để xoa dịu sang chấn từ những thảm kịch của Sự kiện 3/4 tại Jeju và Phong trào Dân chủ hóa Gwangju 18/5. Điểm đặc biệt của Han nằm ở việc bà vượt lên trên các diễn ngôn chính trị hay đạo đức, để đi sâu vào nội tâm nhân vật. Từ đó, bà trực diện đối mặt với bạo lực và dã man – những phần tối trong di sản nhân loại – rồi thăng hoa thành những câu hỏi hiện sinh về linh hồn và thể xác, tình yêu và đau đớn, sự sống và cái chết, cũng như mối liên hệ giữa con người và vũ trụ.
Về thử nghiệm hình thức, Han Kang từ chối lối hiện thực truyền thống, thay vào đó là nhiều phương thức thẩm mỹ khác nhau. The Vegetarian mở ra một miền huyền thoại, nguyên sơ, nơi ranh giới thực – ảo bị xóa nhòa, mang đậm mỹ học “grotesque” với nhân vật và sự kiện phi chuẩn mực. Human Acts tiếp cận bi kịch lịch sử qua nhiều góc nhìn khác nhau. We Do Not Part đặt nhân vật chính vào vai người quan sát, trong khi câu chuyện được dệt nên từ những nhân vật liên kết với nhau.
Ở khía cạnh thẩm mỹ, tác phẩm của Han mang phong cách thơ giàu nhạc tính: vừa dịu dàng, tĩnh lặng, vừa súc tích và mạnh mẽ, đủ sức cuốn hút độc giả. Trước khi viết tiểu thuyết, Han từng xuất bản tập thơ I Put the Evening in the Drawer, nền tảng thi ca này lý giải cho chất trữ tình tinh tế trong văn xuôi của bà. Sự giao thoa của ba yếu tố – chủ đề, hình thức và phong cách – đã đưa Han Kang đến thành tựu chói sáng, được Viện Hàn lâm Thụy Điển tóm gọn trong tuyên bố trao giải: Han được vinh danh “vì văn xuôi mang tính thi ca mãnh liệt, trực diện những sang chấn lịch sử và phơi bày sự mong manh của đời sống con người.”
Sức mạnh của văn học Hàn Quốc và tiềm năng phát triển
Năng lực sáng tạo của Han Kang được nuôi dưỡng từ sức mạnh của văn học Hàn Quốc – sức mạnh này được hình thành từ di sản văn học cổ điển kết hợp với ảnh hưởng của văn học phương Tây cuối thế kỷ 19 và 20. Sự dung hợp đó đã giúp văn học Hàn đạt đến tầm cao mới. Han Kang, trong vai trò nhà văn, vừa thừa hưởng, vừa biến đổi nguồn cảm hứng từ kho tàng văn chương Hàn, để rồi kiến tạo nên thế giới riêng, và cuối cùng giành giải Nobel.
Từ nền tảng này, văn học Hàn Quốc bắt đầu khẳng định tiềm năng phát triển, thể hiện qua việc liên tục gặt hái các giải thưởng văn học quốc tế từ thập niên 2010. Cột mốc mở màn là The Vegetarian đoạt giải Man Booker International năm 2016. Kể từ đó, tác phẩm Hàn liên tục góp mặt trên đường đua giải thưởng toàn cầu. Autobiography of Death của Kim Hyesoon đoạt Griffin Poetry Prize (Canada) năm 2019. Nhiều tiểu thuyết khác đã vào danh sách Booker: The White Book (Han Kang, 2018), Cursed Bunny (Bora Chung, shortlist 2022), Love in the Big City (Sang Young Park, longlist 2022), Whale (Cheon Myeong-kwan, shortlist 2023) và Mater 2-10 (Hwang Sok-yong, shortlist 2024).
Năm 2023, We Do Not Part (dịch sang tiếng Pháp là Impossibles adieux) của Han Kang đoạt giải Prix Médicis dành cho văn học nước ngoài. Năm 2024, Phantom Pain Wings của Kim Hyesoon nhận giải Thơ của National Book Critics Circle Awards (Mỹ). Thơ của Kim đã nâng tầm nhận thức về thi ca đương đại Hàn Quốc trong văn đàn Mỹ, mở ra chân trời mới cho thể loại này. Bên cạnh đó, bản dịch tiếng Nhật của Kim Ji Young, Born 1982 (Cho Nam-joo) đã bán hơn 200.000 bản, trở thành tác phẩm yêu thích của độc giả nữ trẻ, đồng thời khơi dậy thảo luận về nữ quyền tại Nhật Bản. Văn học Hàn Quốc tiếp tục được tôn vinh toàn cầu, và việc Han được trao Nobel chính là đỉnh cao của tiến trình ấy.
Tài năng dịch giả và sự hỗ trợ từ khu vực công – tư
Một yếu tố quan trọng giúp Han Kang giành giải Nobel chính là sức mạnh của dịch thuật – sự kết hợp giữa tài năng cá nhân của dịch giả và sự hỗ trợ kiên trì từ các tổ chức công, tư. Về dịch giả, không thể không nhắc đến Deborah Smith (Anh), người đã dịch The Vegetarian và đưa tác phẩm lọt vào danh sách 10 cuốn sách hay nhất 2016 của The New York Times, với lời khen: “Bản dịch tinh tế và giàu sức gợi này đã biến nguyên tác Hàn thành tiếng Anh sắc sảo và sinh động.” Sau đó, Smith tiếp tục dịch Human Acts, The White Book và Greek Lessons. Đặc biệt, The White Book được vào shortlist Booker 2018, càng khẳng định vai trò quyết định của dịch giả.
Song song với đó là sự hỗ trợ bền bỉ cho dịch thuật từ Viện Dịch thuật Văn học Hàn Quốc (LTI Korea, thành lập năm 1995 trực thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) và Quỹ Daesan (ra đời năm 1992 bởi Kyobo Life Insurance). Nhờ các khoản tài trợ, toàn bộ tác phẩm của Han từ The Vegetarian trở đi đã được dịch ra 28 ngôn ngữ, xuất bản 76 lần trên toàn cầu. Tính đến nay, chỉ riêng hai tổ chức này đã hỗ trợ hơn 2.600 trong tổng số 3.000 đầu sách Hàn được phát hành ở nước ngoài – một con số cho thấy vai trò sống còn của chính sách dịch thuật có hệ thống.
Nhiệm vụ cho tương lai: Thúc đẩy phê bình và dịch thuật
Từ thập niên 2000, làn sóng Hallyu đã đưa phim ảnh, âm nhạc, webtoon… – thường được gọi chung là K-content – lan tỏa khắp thế giới. Văn học Hàn, vốn là nguồn cảm hứng nền tảng cho nhiều sản phẩm K-content, nay cần song hành phát triển, tạo ra sự cộng hưởng mới. Điều đó đòi hỏi sự quan tâm và đầu tư mạnh mẽ hơn từ cá nhân, khu vực tư nhân và chính phủ.
Đặc biệt, cần gấp rút xây dựng hệ sinh thái lành mạnh cho văn học Hàn trong nước, đồng thời tiếp tục thúc đẩy dịch thuật để đưa tác phẩm ra toàn cầu. Cụ thể, có hai hướng đi: (1) phát triển diễn ngôn phê bình để củng cố vị thế văn học Hàn, và (2) mở rộng dịch thuật để lan tỏa ra thế giới. Việc Han Kang nhận Nobel đã tạo nên đồng thuận xã hội về tầm quan trọng của dịch thuật. Song song, phê bình trong nước cần được nuôi dưỡng, bởi nó là yếu tố thiết yếu cho sự sống còn và phát triển bền vững của văn học. Hơn thế nữa, việc dịch phê bình văn học cũng cần song hành với dịch tác phẩm, để tiếng nói phê bình được truyền tải ra ngoài biên giới.
Chu trình lý tưởng cần được thiết lập là: sáng tác – phê bình – dịch thuật (tác phẩm và phê bình) – lan tỏa quốc tế. Đây chính là con đường đưa văn học Hàn Quốc bước vào giai đoạn phát triển toàn diện và bền vững trong tương lai.
Writer. Oh Hyung-yup, Literary Critic
