사회적 문제를 재치 있고 날카롭게 조명해 온 민중미술 작가 주재환(Joo Jae-hwan 周在煥 1941~)과 인기 웹툰 작가 주호민(Joo Ho-min 周浩旻 1981~)은 부자 관계다.
두 사람은 서로 다른 영역에서 활동하고 있지만, 이미지와 텍스트의 조합을 활용한다는 공통분모를 지니고 있다. <호민과 재환>은 이런 공통점에 초점을 맞춘 전시다.
Họa sĩ Joo Jae-hwan (1941-) đi đầu trào lưu Mỹ thuật Dân chúng làm rõ các vấn đề xã hội bằng nét vẽ nhạy bén, dí dỏm và tác giả truyện tranh mạng (webtoon) nổi tiếng Joo Ho-min (1981-) là hai cha con. Tuy lĩnh vực hoạt động khác nhau nhưng hai nghệ sĩ cùng có mẫu số chung ở tài phối hợp hài hòa hình ảnh và ngôn từ.
Triển lãm mang tên “Ho-min và Jae-hwan ”là triển lãm đặt trọng tâm vào sự tương đồng này.
열심히 공부를 하고 가야 겨우 이해가 되는 난해한 미술 전시들이 있다. 하지만 가끔은 별다른 생각 없이 가벼운 마음으로 미술 작품을 감상하고 싶을 때가 있다. 서울시립미술관에서 5월 18일부터 8월 1일까지 열린 <호민(浩旻)과 재환(在煥)>이 바로 그런 전시다. 언뜻 가볍게 보이기도 하지만, 결코 얄팍하지 않다. 다양한 사회 문제를 날카롭게 꼬집으면서도 마냥 무겁게만 느껴지지 않는 이유는 진솔함과 유머가 두 작가의 작품 세계를 관통하고 있기 때문일 것이다.
Có những triển lãm mỹ thuật hóc búa, người xem phải nghiên cứu kỹ lưỡng mới có thể hiểu được nội dung. Tuy nhiên, đôi lúc chúng ta chỉ muốn thưởng thức các tác phẩm với tinh thần thư thái, không cần suy nghĩ nhiều. “Ho-min và Jae-hwan” được tổ chức từ ngày 18 tháng 5 đến ngày 1 tháng 8 tại Bảo tàng Mỹ thuật Seoul chính là triển lãm như vậy. Thoạt nhìn, các tác phẩm trông nhẹ nhàng nhưng chúng hoàn toàn không hời hợt. Triển lãm chỉ trích sắc bén nhiều vấn đề xã hội nhưng không gây cảm giác nặng nề, có lẽ nhờ vào sự chân thực và hài hước xuyên suốt thế giới tác phẩm của hai nghệ sĩ.
주재환은 이미지와 텍스트의 결합을 통해 메시지가 전달되는 작품을 주로 창작해 왔다. 그의 작품에서 텍스트는 시적 메타포를 지니며, 보는 이의 상상력을 확장시키는 역할을 한다. 그런가 하면 주호민의 웹툰에서 텍스트는 대개 말풍선 속 대사로 표현되며 서술성이 강조되어 독자에게 영화적 상상력을 제공한다. 상이한 특성을 지니는 두 장르에서 이미지와 텍스트가 각각 어떤 방식으로 기능하는지 그 차이점과 공통점을 살펴보는 것도 이번 전시의 묘미이다.
Họa sĩ Joo Jae-hwan chủ yếu sáng tác các tác phẩm truyền tải thông điệp bằng sự kết hợp giữa hình ảnh và ngôn từ. Trong các tác phẩm của ông, ngôn từ chứa đựng những ẩn dụ mang tính nghệ thuật, kích thích trí tưởng tượng của người xem. Trong khi đó, ngôn từ truyện tranh mạng của tác giả Joo Ho-min thường được thể hiện qua bong bóng lời thoại mang đậm tính trần thuật, khơi gợi trí tưởng tượng đầy chất điện ảnh. Việc giúp người xem tìm hiểu sự tương đồng và khác biệt trong cách thực hiện chức năng của hình ảnh và ngôn từ trong hai thể loại khác nhau trên cũng là điểm thú vị của triển lãm lần này.
아버지 주재환 – NGƯỜI CHA JOO JAE-HWAN
주재환은 1960년 홍익대 서양화과에 입학했다. 집안 사정으로 중퇴를 결정한 후 여러 직업을 전전하다가 마흔 즈음에야 작가의 길에 들어서게 됐다. 이에 대해 그는 “체질적으로, 자연 발생적으로 작가 생활을 시작하게 됐다”고 설명했다. Họa sĩ Joo Jae-hwan nhập học khoa Hội họa phương Tây, trường Đại học Hongik năm 1960. Sau khi quyết định bỏ học giữa chừng vì hoàn cảnh gia đình, ông kinh qua nhiều nghề trước khi bắt đầu con đường nghệ thuật ở tuổi bốn mươi. Giải thích chuyện này, ông cho rằng: “Tôi bắt đầu cuộc đời nghệ sĩ theo đúng tư chất của mình một cách hết sức tự nhiên”.
1980년 창립해 1990년 해체된 미술 그룹 ‘현실과 발언’은 민중미술 운동과 미술의 사회 참여를 이끌어 낸 모태였다. 이 단체의 창단 멤버였던 그는 창립전에 마르셀 뒤샹의 <계단을 내려오는 누드(Nude Descending a Staircase)>를 패러디한 작품 <계단을 내려오는 봄비>를 출품해 깊은 인상을 남겼다. 이 작품은 이후에도 여러 차례 변주되어 그려졌는데, 제목에 언급된 ‘봄비’는 사실 계단에 서 있는 남자들이 누는 오줌이다. 아래로 갈수록 굵어지는 오줌 줄기는 하층부에 있는 사회적 약자들이 견뎌야 하는 부조리와 억압을 상징한다.
Nhóm hội họa Hiện thực và Phát ngôn thành lập năm 1980, tan rã năm 1990 là nơi thai nghén đưa hội họa và phong trào Mỹ thuật Dân chúng tham gia vào các vấn đề xã hội. Trong triển lãm ra mắt nhóm, với tư cách là thành viên sáng lập, họa sĩ Joo Jae-hwan đã giới thiệu tác phẩm “Mưa xuân rơi xuống cầu thang” theo phong cách châm biếm lấy cảm hứng từ tác phẩm “Khỏa thân bước xuống cầu thang” (Nude Descending a Staircase) của họa sĩ Marcel Duchamp, tạo ấn tượng sâu sắc cho người xem. Tác phẩm này sau đó được vẽ biến tấu nhiều lần, trong đó “Mưa xuân” được đề cập ở tiêu đề thực chất là nước tiểu của những người đàn ông đứng trên cầu thang. Dòng nước tiểu càng xuống dưới càng được vẽ dày hơn tượng trưng cho sự phi lý và áp bức mà những người yếu thế thuộc giai tầng thấp trong xã hội phải gánh chịu.
그의 작품 소재는 일상 곳곳에 뻗어 있다. 다 마신 음료수 병을 빨래 건조대에 매달아 환경 문제를 암시한 <물 vs 물의 사생아>(2005)나 현대 사회에 부재하는 도덕 관념에 대해 얘기하기 위해 동네 목욕탕에서 가져온 수건을 재료로 삼은 <훔친 수건>(2012) 등이 대표적이다. 그는 버려진 일상 사물을 재활용해 사회적 메시지를 유머러스하게 풍자하는데, 바로 이 점이 그의 작품 세계를 요약하는 가장 큰 특징이다. 최근 인터뷰에서 그는 자신의 자유로운 예술 세계나 유머 감각이 “타동사가 아닌 자동사 같다”고 말한 바 있다. 이어서 그는 “관람객이 전시를 보다가 하품이 나오게 하면 안 된다는 생각은 예나 지금이나 변함없지만, 세월이 지나며 깨달은 게 있다면 모든 작가에겐 자기만의 세계가 있다는 것”이라고 말했다.
Chất liệu sáng tác của ông vươn đến mọi ngóc ngách trong đời sống thường ngày. Tiêu biểu có tác phẩm “Nước và đứa con ngoài giá thú của nước” (2005) treo lủng lẳng những chai nước đã uống hết trên giá phơi quần áo nhằm ám chỉ vấn đề môi trường hoặc “Chiếc khăn bị đánh cắp” (2012) lấy chất liệu là chiếc khăn tắm mang về từ nhà tắm công cộng để đề cập đến vấn đề đạo đức đang bị mai một trong xã hội hiện đại. Ông tái sử dụng những đồ vật thường ngày bị bỏ đi và gửi gắm các thông điệp xã hội mang tính châm biếm. Đây chính là đặc trưng lớn nhất, bao quát thế giới tác phẩm của ông. Trong cuộc phỏng vấn gần đây, ông nói rằng thế giới nghệ thuật tự do và óc hài hước của mình “giống như nội động từ, chứ không phải là ngoại động từ”. Tiếp đó, ông nói: “Từ xưa đến nay, tôi giữ suy nghĩ không được để khán giả phải ngáp khi xem triển lãm của mình. Tuy nhiên, điều mà tôi cảm thấu được qua nhiều năm tháng đó là tất cả các nghệ sĩ đều có thế giới riêng của họ”.
젊은 시절 그는 사회적 불평등에, 군부 독재에, 정형화된 한국의 단색화 미술에 저항했지만 정치적 민주화가 이루어지고 그의 마음도 예전보다 순해진 지금은 “모든 사람들에게는 저마다 이유가 있다”는 생각을 깊이 하게 된다고 말했다. “사회에는 희망의 노선과 절망의 노선이 늘 꽈배기처럼 얽혀서 함께 쭉 간다. 긍정과 부정이 섞여서 가는 게 인간의 운명”임을 자각한 그는 동시에 작가의 무기력함도 깨닫게 되었음을 고백했다.
Thời trẻ, ông đã chống lại sự bất bình đẳng xã hội, chế độ độc tài quân sự và nghệ thuật đơn sắc rập khuôn của Hàn Quốc. Nhưng giờ đây, khi quá trình dân chủ hóa chính trị đã thành công và lòng nhẹ nhàng hơn trước, ông cho rằng: “Tất cả mọi người đều có lý do riêng của bản thân”. Ông nhận thấy: “Trong xã hội, con đường hy vọng và con đường tuyệt vọng luôn xoắn vào nhau. Số phận của con người đan xen giữa sự tích cực và tiêu cực”, và chia sẻ đã nhận ra sự bất lực của giới nghệ sĩ.
“작품이 전시장에 내걸리는 순간 작가는 무력해지고, 평가는 관람객에게 맡겨진다. 그리고 내가 생각하지 못했던 바를 발견하는 관람객을 볼 때 다시 또 배우게 된다.” “Kể từ thời điểm tác phẩm được treo trong phòng triển lãm, nghệ sĩ trở nên bất lực và phó mặc cho khán giả đánh giá. Tôi lại có cơ hội học hỏi khi thấy khán giả phát hiện những điều mà tôi chưa hề nghĩ đến.”
아버지와 아들, 미술과 웹툰, 아날로그와 디지털, 이미지와 텍스트가 모두 한자리에 모인 <호민과 재환>은 이야기를 즐기는 사람들을 위한 신명 나는 한바탕 잔치이다. “Ho-min và Jae-hwan” – nơi cha và con, hội họa và webtoon, tín hiệu analog và kỹ thuật số, hình ảnh và ngôn từ cùng hội tụ – sẽ là một bữa tiệc thú vị dành cho những ai yêu thích các câu chuyện kể.
아들 주호민 – NGƯỜI CON JOO HO-MIN
바로 이 지점에서 주호민은 그의 아버지와 맞닿아 있다. 그에게도 독자들의 평가가 중요한 의미가 있기 때문이다. 그는 어린 시절부터 아버지의 작업을 어깨너머로 보고 자랐다. 그림을 그리는 아버지의 뒷모습이 알게 모르게 영향을 끼쳤는지 중학생 때부터 만화를 그리게 되었는데, 친구들에게 보여 주면 재미있어 하는 모습이 좋았다고 한다. 이후 그는 자신이 그린 만화에 반응하는 사람들의 빠른 피드백에 ‘중독’되었다. ‘더 웃겨야지’ 하는 마음으로 2000년 한 인터넷 커뮤니티에 만화를 올리기 시작한 것으로 커리어가 시작됐다. 독자들의 평가가 그를 결국 웹툰 작가의 길로 이끈 것이다.
Đây cũng chính là tiếp điểm giữa tác giả Joo Ho-min và cha của anh. Vì đối với anh, đánh giá của độc giả có ý nghĩa rất quan trọng. Anh học lóm công việc của cha từ khi còn bé. Có lẽ hình ảnh người cha vẽ tranh đã vô tình tác động khiến anh bắt đầu vẽ truyện tranh từ thời trung học. Anh thích nhìn các bạn hứng thú xem tranh của mình. Kể từ đó, anh bị “nghiện” phản hồi nhanh từ những người xem truyện tranh mình vẽ. Sự nghiệp của anh khởi đầu bằng việc đăng truyện tranh lên một trang diễn đàn vào năm 2000 với suy nghĩ: “Phải làm mọi người cười nhiều hơn nữa”. Sự hưởng ứng của độc giả cuối cùng đã đưa anh đến với con đường của một tác giả webtoon.
군대 생활을 소재로 한 공식 데뷔작 <짬>(2005)으로 이름을 알린 그는 <신과 함께>(2010~2012) 시리즈로 국가 대표 작가 반열에 올랐다. 이 작품을 원작으로 한 영화 <신과 함께 – 죄와 벌>(2017)은 누적 관객수 1,400만 명을 기록하며 한국 영화 역대 3위에 오를 만큼 성공했으며, 후속작 <신과 함께 – 인과 연>(2018) 역시 누적 관객수 1,200만 명을 동원했다.
Được biết đến với “Jjam” (2005) – tác phẩm khởi nghiệp chính thức về đề tài cuộc sống quân nhân, nhờ bộ truyện “Thử thách thần chết” (2010-2012) anh đã vươn lên hàng ngũ nhà văn tiêu biểu của Hàn Quốc. Phim “Thử thách thần chết: Giữa hai thế giới” (2017) chuyển thể từ tác phẩm cùng tên đã thu hút 14 triệu lượt xem, đứng hạng ba về tổng lượt xem trong lịch sử điện ảnh Hàn Quốc. Phần tiếp theo mang tên “Thử thách thần chết: 49 ngày cuối cùng” (2018) cũng đã thu hút 12 triệu lượt xem.
유튜버로도 활동하며 21만 명의 구독자를 가진 이 스타 작가가 이번 전시를 준비하면서 “도망가고 싶은 마음이 들었다”고 고백했다. “만화라는 게 미술관에 걸려고 만드는 게 아니라서 벽에 걸리는 게 영 어색하고, 관람객에게 어떻게 받아들여질지 무척 부담스러웠다”고 그 이유를 밝혔다. 하지만 그의 걱정은 기우에 불과했다.
Nhà văn nổi tiếng đồng thời cũng là một YouTuber có 210.000 lượt người theo dõi tâm sự: “Tôi từng có ý muốn bỏ chạy khi chuẩn bị triển lãm này”. Anh cho biết lý do: “Truyện tranh không phải là thứ tạo ra để treo trong triển lãm mỹ thuật nên treo lên tường trông rất khó coi. Tôi thấy áp lực khi nghĩ đến việc khán giả sẽ đón nhận nó ra sao”. Thế nhưng, những lo lắng của anh chỉ là vô ích.
미술관 2층을 가득 메운 주재환 작가의 다양한 회화와 설치 작품들은 시각적으로 풍부한 볼거리를 제공한다. 반면에 주호민 작가의 대표작들 중 주요 장면을 디지털 프린트한 전시물과 콘티가 그려져 있는 스케치북을 주로 전시한 3층 전시실은 언뜻 휑한 느낌을 준다. 그럼에도 수많은 관람객들이 전시물을 하나하나 꼼꼼히 살펴보며 그가 창조해 낸 이야기 속으로 빠져들었다. 책의 행간이 독자들로 하여금 상상할 수 있는 여지를 주듯 3층 공간의 여백은 매 장면을 곱씹으며 이야기를 즐길 수 있는 여유로 작용했다. 창작 당시 그가 참고했던 서적들 역시 일상적인 것들이 상상력의 원천이 되는 변신의 순간을 보여 준다.
Tranh vẽ và tác phẩm nghệ thuật sắp đặt của họa sĩ Joo Jae-hwan tràn ngập tầng hai phòng triển lãm, mang đến nhiều trải nghiệm thưởng lãm phong phú. Ngược lại, phòng triển lãm tầng ba thoạt nhìn trông có vẻ trống trải, chỉ trưng bày các tập vẽ phác thảo kịch bản và bản in kỹ thuật số những cảnh chính trong các tác phẩm tiêu biểu của tác giả Joo Ho-min. Dẫu vậy, nhiều khách tham quan vẫn chăm chú ngắm từng tác phẩm trưng bày và chìm đắm vào câu chuyện anh tạo ra. Giống như khoảng trống giữa các dòng chữ tạo cho người đọc không gian tưởng tượng, sự thoáng đãng ở tầng ba có tác động mang đến cho người xem cảm giác thư thả để nghiền ngẫm và thưởng thức từng phân cảnh của câu chuyện. Những quyển sách anh tham khảo khi sáng tác cho thấy khoảnh khắc những vật rất đỗi bình dị hóa thân thành nguồn cảm hứng cho trí tưởng tượng.
컬래버레이션 – SỰ HỢP TÁC GIỮA CHA VÀ CON
이 전시의 가장 큰 특징은 각기 다른 영역에서 창작 활동을 계속하고 있는 아버지와 아들의 컬래버레이션이라는 점이다. 전시장 입구에 나란히 걸린 두 사람의 초상 ― 아이스크림 모형과 선글라스를 활용한 주재환의 콜라주 작품 <호민 초상>(2020)과 웹툰 스타일로 표현한 주호민의 디지털 드로잉 <주재환 초상>(2021) ―이 가장 먼저 관람객을 반긴다. 두 사람은 서로의 초상화에 대해 담담한 평가를 내렸다. 아들의 작품을 통해 자신이 “잘 늙었다”는 것을 느꼈다는 아버지, 그리고 아버지의 작품이 “그냥 너무 웃기다”는 아들….한편 아들은 아버지의 대표작 <계단을 내려오는 봄비>를 패러디한 대형 설치물 <계단에서 뭐 하는 거지>(2021)를 내놓았다. 전자가 위에서 아래로, 왼쪽에서 오른쪽으로 하강하는 이미지를 보여 준다면 후자는 여러 캐릭터들이 서로를 끌어 주고 올려 주는 상승과 협업의 이미지를 가진다. 아버지의 저항 정신과 유머 감각을 자신의 방식으로 재해석해 낸 것이다.
Đặc điểm lớn nhất của đợt triển lãm này là sự hợp tác giữa hai cha con đang hoạt động, sáng tạo ở các lĩnh vực nghệ thuật khác nhau. Ngay lối vào phòng triển lãm, chân dung của hai nghệ sĩ được treo cạnh nhau chào mừng khách tham quan. “Chân dung Ho-min” (2020) của họa sĩ Joo Jae-hwan là tác phẩm nghệ thuật cắt dán collage sử dụng mô hình que kem và kính râm, còn “Chân dung Joo Jae-hwan” (2021) của nhà văn Joo Ho-min là tác phẩm sử dụng công nghệ kỹ thuật số được vẽ trên máy tính (digital drawing) theo phong cách webtoon. Hai cha con điềm đạm đưa ra đánh giá về tranh chân dung của mỗi người. Một người cha cảm thấy mình “đẹp lão” thông qua tác phẩm của con trai và một cậu con trai thấy tác phẩm của cha “thật buồn cười”… Bên cạnh đó, người con trai đã cho ra đời tác phẩm “Làm gì trên cầu thang thế nhỉ?” (2021) phỏng theo tác phẩm tiêu biểu của cha anh mang tên “Mưa xuân rơi xuống bậc thang”. Nếu như tác phẩm trước thể hiện hình ảnh đi từ trên xuống và từ trái qua phải thì tác phẩm sau lại mang hình ảnh hợp sức và đi lên với các nhân vật kéo và đỡ nhau. Anh diễn tả lại tinh thần phản kháng và khiếu hài hước của cha theo cách của mình.
어릴 적 아버지가 작업하는 모습이 “그저 당연하게” 느껴졌다는 주호민은 자신이 막상 창작자가 되어 보니 “얼마나 어렵고 신기한 일인지” 알게 됐다고 말했다. 또한 그는 “지금 아버지가 여든인데 여전히 작업하시는 게 대단하게 느껴진다. 나는 벌써 힘이 드는데…. 어떻게 계속 작품 활동을 이어오셨는지 불가사의할 정도”라며 아버지에 대한 존경을 드러냈다.
Với nhà văn Joo Ho-min, hình ảnh cha đang làm việc khi anh còn bé là “điều hiển nhiên”. Phải đến khi bản thân trở thành người sáng tạo nghệ thuật, anh mới biết “đó là việc khó khăn và diệu kỳ đến thế nào”. Anh thể hiện lòng tôn kính đối với cha khi nói: “Tôi thấy thật đáng khâm phục vì đã ngoài 80 mà cha vẫn còn làm việc. Chưa gì tôi đã thấy mệt rồi… thật không thể giải thích nổi bằng cách thần kỳ nào, đến giờ cha vẫn liên tục sáng tác”.
전시는 스트리머 주호민이 화가 아버지와 협업한 영상물로 끝을 맺는다. 두 명의 배우 중에서 더 좋아하는 사람을 고르고 골라 결국 최종적인 이상형을 선택하는 형식의 ‘이상형 올림픽’ 게임을 변형시켜, 아들은 아버지에게 본인의 작품 중 더 마음에 드는 것을 하나씩 고르게 했다. 더 애정이 가는 작품을 고르는 과정에서 아버지는 각 작품에 얽힌 자신의 기억, 소회 그리고 아들과의 추억까지 이런저런 이야기를 풀어 놓았다.
Triển lãm kết thúc bằng một đoạn phim do người phát sóng trực tuyến (streamer) Joo Ho-min kết hợp với người cha họa sĩ của anh cùng ghi hình. Phỏng theo quy cách trò chơi “Olympic hình mẫu lý tưởng” chọn người mình thích hơn trong số hai diễn viên và lần lượt chọn cho đến khi còn hình mẫu lý tưởng cuối cùng, cậu con trai yêu cầu cha lựa chọn tác phẩm ông ưng ý hơn giữa các tác phẩm của mình. Trong quá trình chọn lựa tác phẩm yêu thích hơn, người cha đã trải lòng về những câu chuyện từ những ký ức, hoài niệm gắn với từng tác phẩm cho đến cả những kỷ niệm với con trai.
전시 제목에 아들의 이름이 먼저 들어가서 서운하지 않냐는 필자의 우문에 주재환 작가는 “오히려 좋다”고 대답했다. 그러면서 그는 이렇게 덧붙였다. “회화니 만화니 하는 장르 구분도, 누가 먼저니 따지는 것도 전부 구시대적 사고방식”이라고.
Trước câu hỏi vui của người viết rằng ông có thấy buồn khi tên con nằm trước tên mình trong tiêu đề của triển lãm không, họa sĩ Joo Jae-hwan trả lời: “Hóa ra lại hay”. Ông nói: “Chuyện phân biệt thể loại hội họa hay truyện tranh rồi xét nét tên ai đứng trước, tất cả đều là lối suy nghĩ cổ hủ”. “Ho-min và Jae-hwan” – nơi cha và con, hội họa và webtoon, tín hiệu analog và kỹ thuật số, hình ảnh và ngôn từ cùng hội tụ – sẽ là một bữa tiệc thú vị dành cho những ai yêu thích các câu chuyện kể.
윤소연(Yoon So-yeon 尹韶延) 코리아중앙데일리 기자
Yoon So-yeon Nhà báo Korea JoongAng Daily
안홍범(Ahn Hong-beom 安洪範) 사진가
Ảnh. Ahn Hong-beom
Dịch. Lê Hoàng Bảo Trâm
