원오원아키텍스(ONE O ONE architects) 대표인 건축가 최욱(Choi Wook, 崔旭)은 서양의 건축이도상학적인 반면 한국의 건축은 그것으로 설명되지 않는다고 말한다. 그는 한국적 표현 방식을 건축에 구현하려고 하며, 바로 그 이유 때문에 시각적인 형태 미학에 관심을 두는 대신 경험과 직관을통해 한국 고유의 공간 형식을 꾸준히 탐색한다.
Kiến trúc sư Choi Wook – Giám đốc điều hành ONE O ONE Architects – nói rằng kiến trúc phương Tây có tính hình tượng nhưng kiến trúc Hàn Quốc thì không thể diễn giải bằng điều đó. Ông cố gắng thể hiện lối biểu đạt kiến trúc kiểu Hàn Quốc trong những công trình do mình thiết kế. Do đó, thay vì tập trung vào những hình thức thẩm mỹ thị giác, ông luôn khám phá những không gian đặc trưng của Hàn Quốc thông qua trải nghiệm và trực giác.
“2021년 11월, 국립중앙박물관에 새로 조성된 ‘사유의 방’은 6세기 후반과 7세기 전반에 제작되어 각각 국보 제78호와 국보 제83호로 지정된 두 점의금동미륵보살반가사유상을 위한 공간이다. 어두운 진입로를 돌아 흙빛의 공간에 들어서면 관람객들은 한국인이 사랑하는 미륵의 미소를 만난다.
“Căn phòng suy tư” mở tại Bảo tàng Quốc gia Hàn Quốc vào tháng 11 năm 2021 là nơi trưng bày hai bức tượng Bồ Tát Di Lặc bằng đồng mạ vàng trầm ngâm trong tư thế ngồi bán già được chế tác vào cuối thế kỷ thứ VI, đầu thế kỷ thứ VII. Chúng lần lượt được công nhận là Bảo vật Quốc gia số 78 và số 83. Bước vào căn phòng màu đất sét này sau khi đi qua một hành lang tối, khách tham quan sẽ thấy nụ cười của các vị bồ tát trầm ngâm được người Hàn Quốc yêu mến.
쇼케이스를 벗어난 국보의 안전성에 대한 고려,360도 관람이라는 과감한 시도, 불상 고유의 의미와 가치를 지키면서도 새로운 전시 방식을 구현한 ‘사유의 방’은 시공간을 초월한 듯한 공간감을 보여 준다. 관람객들이 불상을 접하는 공간의크기는 배우의 표정을 잘 읽을 수 있는 소극장의 내부 길이인 24m로 하고, 두 개의 불상을 어긋나게 배치해 타원형 좌대 위에 올렸다. 1도 정도 기울어진 바닥과 천장은 불상들을 향하고 있으며,벽은 빛을 흡수하는 흙과 숯 같은 자연 재료로 마감했다. 덕분에 내부에서는 금동 불상만이 빛을 뿜는다.
“Căn phòng suy tư” được thiết kế đầy táo bạo với việc trưng bày không cần tủ kính giúp người xem thưởng lãm hiện vật từ góc nhìn toàn cảnh 360 độ nhưng vẫn cân nhắc đến sự an toàn của Bảo vật Quốc gia, vừa sử dụng phương thức trưng bày mới vừa bảo tồn ý nghĩa và giá trị độc đáo của tượng Phật. Tổng thể căn phòng mang lại cảm giác vượt qua thời gian và không gian. Chiều dài không gian nơi khách tham quan chiêm ngưỡng tượng Phật là 24m, bằng chiều dài của một rạp hát nhỏ đủ để khán giả có thể quan sát rõ biểu cảm của diễn viên. Hai bức tượng Phật được đặt so le nhau trên một bệ hình bầu dục. Sàn và trần nhà dốc khoảng 1 độ hướng lên phía tượng Phật. Tường được hoàn thiện bằng những vật liệu hấp thụ ánh sáng như đất, than. Nhờ vậy mà chỉ có tượng Phật bằng đồng mạ vàng mới phát sáng bên trong phòng triển lãm.
천장은 소방법을 고려해 검고 평활한 면 대신 알루미늄 봉을 선택했다. 빼곡한알루미늄 봉들 덕분에 천장은 광활한 밤하늘이 펼쳐지는 듯한 느낌을 준다. Xem xét quy định về phòng cháy chữa cháy, người ta đã ốp trần nhà bằng thanh nhôm thay vì để bề mặt trần phẳng rộng và đen. Nhờ những thanh nhôm được ốp sát nhau tạo ra cảm giác bầu trời đêm mênh mông bao trùm không gian triển lãm.
“시각적인 투시화법을 깨뜨리고 싶었어요. 시각적 중심이 없으면 사람들이 자연스럽게 움직이게 되죠. 탑돌이를하듯 말이죠. 엄정한 기하학적 논리보다 영적 분위기를 전달하는 데 초점을 맞추었어요. ”
“Tôi muốn thoát khỏi cách phối cảnh theo quy tắc thị giác trong thiết kế. Mọi người có xu hướng di chuyển một cách tự nhiên khi không có tâm điểm thị giác, cũng giống như khi chúng ta thực hiện nghi lễ đi vòng quanh tháp Phật (nghi lễ cầu nguyện và thể hiện sự tôn kính công đức của Đức Phật, sau này phát triển thành trò chơi dân gian của Hàn Quốc – chú thích của người dịch). Tôi tập trung vào việc chuyển tải bầu không khí tâm linh hơn là tuân thủ những nguyên lý hình học nghiêm ngặt.”
이 공간을 설계한 건축가 최욱은 서양의 투시도법에서 벗어나 공간의 감각을 구체화하는 접근방법을 보여 줬다. Kiến trúc sư Choi Wook – người thiết kế không gian triển lãm này – đã vượt ra khỏi phương pháp phối cảnh của phương Tây và thể hiện cách tiếp cận cụ thể hóa cảm giác về không gian.
한국 건축에 대한 탐색 – Khám phá kiến trúc Hàn Quốc
“베니스 건축대학으로 유학을 갔는데, 당시 유럽에서 주목받는 대학 중 하나였어요. 당대 진보적인 지식인들과 건축계의 석학들이 모여 있었죠. 논리적이고 이성주의에 근거한 서양 건축을 배우다보니 우리와 굉장히 다른 체계를 가지고 있다는 걸 알았어요. 르네상스 시기에 들어서면 투시화법적인 공간이 생기는데, 그러면 파사드가 중요해지거든요. 그런데 한국 건축은 파사드가 중요치않은 것 같았어요. ‘우리는 다른 체계가 있을 것 같다’라는 의구심이 들었죠.”
“Tôi đã theo học tại Viện Đại học Kiến trúc Venice, một trong những đại học vang danh ở châu Âu thời điểm đó với đội ngũ trí thức và chuyên gia kiến trúc hàng đầu. Khi nghiên cứu kiến trúc phương Tây vốn dựa trên logic và chủ nghĩa duy lý, tôi nhận ra rằng đó là một hệ thống kiến trúc rất khác với Hàn Quốc. Lối thiết kế không gian sử dụng phương pháp phối cảnh xuất hiện từ thời Phục Hưng, và từ đó mặt tiền trở thành yếu tố kiến trúc quan trọng. Thế nhưng kiến trúc Hàn Quốc dường như không quá đề cao yếu tố mặt tiền, và tôi nghi ngờ rằng chúng ta có một hệ thống khác.”
유학 시절 비첸차의 안드레아 팔라디오 도서관 계단에서 만난 현대 음악가의 질문도 흥미로웠다. Một nhạc sĩ đương đại mà Choi Wook tình cờ gặp trên bậc thềm Thư viện Andrea Palladio ở Vicenza hồi còn du học ở Ý đã hỏi ông một câu rất thú vị.
“한국의 음악은 정말 이상하지 않냐고 하더라고요. 서양 음악은 서로 교류하며 화음을 만드는데, 우리나라 음악은 5개 음이 질주한대요. 만나질 않는다고요. 나중에 저는 그것을병치의 세계라고 이해했어요. 서양의 컴포지션과 극명하게 다른 거죠.”
“Anh ấy hỏi tôi rằng âm nhạc Hàn Quốc thực sự rất kỳ lạ phải không? Anh ấy cho rằng âm nhạc phương Tây tạo nên sự hài hòa bằng cách để các nốt nhạc tương tác với nhau, còn trong âm nhạc Hàn Quốc thì năm nốt nhạc trong thang âm ngũ cung chạy đua với nhau mà không có bán cung để kết nối. Sau này tôi mới biết đó là thủ pháp song chiếu. Chúng khác biệt rõ rệt với các sáng tác của phương Tây.”
한국 건축을 제대로 알아야겠다는 갈증은 유학에서 돌아온 후 건축 답사를 다니면서 조금씩 해소되었다. 그는경사지가 많은 우리 땅에서 자연환경에 순응하며 배치된 기단(基壇)의 존재에 주목했다. 작은 필지가 모여 만드는 군집의 풍경도 매혹적이었다. 도심 개발로 인해 북촌 한옥들이 급격하게 사라져가는 풍경을 목격하고 충격에 빠진 2000년대 초반에는 북촌에 자리한 한옥에 사무실을 꾸렸다. 한옥의 특징을 체험하고 관찰하는 시간이었다. 이러한 탐색의 시간은 곧 결과로 이어졌다.
Choi Wook đã dần dần được thỏa mãn niềm khao khát tìm hiểu thêm một cách đúng đắn về kiến trúc Hàn Quốc khi ông đi thực địa kiến trúc sau khi du học về. Ông chú tâm đến nền móng của công trình và cách mà chúng được xây dựng phù hợp với địa hình tự nhiên nhiều triền dốc của Hàn Quốc. Phong cảnh của những khu đất được tạo nên từ những mảnh đất nhỏ đặc biệt có sức mê hoặc đối với ông. Đầu những năm 2000, ông bị sốc khi thấy những ngôi nhà hanok ở Bukchon nhanh chóng biến mất do quá trình đô thị hóa. Do đó, ông đã thành lập văn phòng tại một hanok ở Bukchon. Ông dành khoảng thời gian ấy để trải nghiệm và quan sát những nét đặc trưng của hanok, và đã thu được kết quả rõ ràng.
2012년의 현대카드 디자인 라이브러리(Hyundaicard Design Library)와 2016년의 현대카드 쿠킹 라이브러리(Hyundaicard CookingLibrary) 등 현대카드 라이브러리 시리즈에서는 빛과 소리, 냄새 등 공간 자체가 주는 감각에 주목했다. 또한 2013년 작업한 현대카드 영등포 사옥(HyundaicardYeongdeungpo Office Building)의 경우 로비 바닥면을 외부로 확장시켜 건물 안과 밖의 경계가 사라지게 했다. 여러 고층 빌딩에서는 주변 땅의 흐름을 고려한 섬세한저층부가 기단의 역할을 하도록 했고, 상층부는 그 존재감을 없애 파사드의 존재를 흐릿하게 만들고자 했다. 로비에서는 여러 방향에서 빛이 들어와 공간 내부에 그림자가 지지 않는양명(陽明)한 빛을 만들었다. 서양 건축의 체계로 구현되는 현대 건축에서 그는 경험을 통해 체감하는 동양적 접근을 시도한 것이다.
Chuỗi thiết kế Hyundai Library của ông, bao gồm Hyundaicard Design Library năm 2012 và Hyundaicard Cooking Library năm 2016, tập trung vào cảm nhận của các giác quan do không gian mang lại, như ánh sáng, âm thanh và mùi hương. Còn với tòa nhà văn phòng Hyundai Card Yeongdeungpo xây năm 2013, ông đã mở rộng nền của sảnh ra ngoài, xóa đi ranh giới giữa bên trong và bên ngoài tòa nhà. Nhiều tòa nhà cao tầng do ông thiết kế đều theo cùng một kiểu như vậy: các tầng thấp được thiết kế tinh tế đóng vai trò như móng nhà, phối kết hài hòa với thế đất của khu vực xung quanh; còn các tầng cao lại được làm cho nhạt nhòa hơn, làm giảm đi ấn tượng về sự tồn tại của mặt tiền tòa nhà. Tiền sảnh được thiết kế để đón ánh sáng tự nhiên từ nhiều hướng khác nhau, tạo ra một vùng không gian tràn ngập ánh sáng và không có bóng đổ vào bên trong. Trong những công trình hiện đại theo lối kiến trúc phương Tây như thế này, Choi Wook đã lồng ghép cách tiếp cận thông qua trải nghiệm cảm giác của tư duy kiến trúc phương Đông.
공간의 흐름 – Dòng chảy của không gian
“우리 전통 건축은 터의 단면과 기단이 공간의 성격과 크기 그리고 사람의 움직임을 만들었어요. 일반적인 이야기처럼 들릴 수도 있겠지만, 우리는 땅과 주변 상황을 먼저 이해하려고 합니다.그리고 건물이 놓이는 대지와 주변의 관계, 즉 단면의 연속적 시퀀스를 만들려고 노력합니다. 바닥의 질감, 공간의 온도와 색감을 맞추는 게 중요한 주제예요.”
“Trong kiến trúc truyền thống Hàn Quốc, mặt cắt ngang của nền đất và nền nhà chi phối đặc điểm và kích thước của không gian cũng như sự chuyển động của con người trong không gian ấy. Nghe có vẻ bình thường, nhưng trước tiên chúng tôi phải cố gắng tìm hiểu về khu đất và môi trường xung quanh, để từ đó nỗ lực tạo nên sự gắn kết giữa mảnh đất nơi tòa nhà tọa lạc và những mảnh đất liền kề, hay nói cách khác là tạo ra sự kết nối liên tục của mặt cắt nền đất. Sự phù hợp giữa kết cấu của sàn nhà với nhiệt độ và màu sắc của không gian cũng là một vấn đề quan trọng.”
화장품 제조 기업아모레퍼시픽의 헤리티지 브랜드 설화수(雪花秀)는 2022년 서울 가회동(嘉會洞)에 플래그십 스토어 ‘설화수의 집’을 열었다. 이곳은 최욱이 추구하는 건축의 접근법을 잘 보여 준다.1930년대 지어진 대로변의 근대 한옥과 1960년대의 양옥을 레노베이션한 이 프로젝트는 시대와 형식이 다른 두 건축물들을 하나로 연결하는 것뿐만 아니라, 여러 채가 군집을 이룰 때공간의 흐름을 어떻게 만들어 낼 것인가가 중요했다.
Sulwhasoo, thương hiệu của nhà sản xuất mỹ phẩm Amore Pacific, đã khai trương cửa hàng đại bản doanh (flagship store) đầu tiên “Ngôi nhà của Sulwhasoo” tại Gahoe-dong, Seoul vào năm 2022. Không gian nơi đây thể hiện rõ nét cách tiếp cận kiến trúc mà Choi Wook đang theo đuổi. Đây là dự án cải tạo ngôi nhà hanok Hàn Quốc được xây từ thập niên 1930 trên một con phố chính và ngôi nhà xưa kiểu phương Tây xây từ thập niên 1960. Vấn đề ở đây không chỉ là hợp nhất hai ngôi nhà của hai thời kỳ khác nhau mang hai phong cách khác nhau, mà quan trọng là tạo ra dòng chảy không gian giữa chúng.
그는 기존 한옥의 터를 충실히 반영하면서 땅의 흐름을 만들고, 전면 한옥의 중정과 뒤편에 길게 들어선 양옥을 잇기 위해6m에 달하는 옹벽을 털어 냈다. 양옥에 지하층을 만들어 한옥의 중정과 연결하는 작업은 매우 까다롭고 어려웠지만, 이를 통해 구조적인 문제를 해결할 수 있었다. 여기에 더해 어떻게 하면한옥의 장점을 극명하게 보여 줄 수 있을까 고민한 결과, 한옥에 투명한 유리문과 창을 설치하고 채와 채 사이 공간에서 시선이 사선으로 흐르도록 했다. 이를 통해 한옥에서 양옥으로 이르는길에서는 각기 다른 풍경을 만나게 된다. 최욱은 이를 일보일경(一步一景)이라고 부른다. 몸의 감각이 경험하는 산책로인 셈이다.
Ông tạo ra dòng chảy thông suốt của không gian bằng cách thống nhất nền của tổ hợp hai ngôi nhà theo phần nền của ngôi nhà Hanok đã có sẵn và phá bỏ bức tường dài 6m để nối thông sân giữa của ngôi nhà hanok phía trước với ngôi nhà kiểu phương Tây trải dài phía sau. Việc xây tầng hầm ở ngôi nhà kiểu phương Tây để kết nối với sân giữa của hanok vô cùng khó khăn, nhưng nó lại giúp giải quyết được vấn đề cấu trúc của ngôi nhà. Thêm vào đó, ông còn trăn trở làm thế nào để có thể làm bật lên một cách tối đa vẻ đẹp của ngôi nhà hanok, và cuối cùng đã cho lắp đặt cửa đi và cửa sổ bằng kính trong suốt để ta có thể nhìn xuyên suốt cả hai căn nhà theo đường chéo mà không bị khuất tầm mắt. Cũng nhờ vậy mà trên đường đi từ Hanok đến căn nhà kiểu phương Tây, ta có thể nhìn thấy những phong cảnh khác nhau, điều mà Choi Wook gọi là “nhất bộ nhất cảnh”. Đây là con đường đi dạo được cảm nhận bằng các giác quan của cơ thể.
고유한 DNA – DNA – “Bộ gen di truyền” độc nhất
현대카드의 후원으로 이탈리아 건축 디자인 잡지 『도무스(domus)』의 로컬 에디션인 『도무스 코리아(domus Korea)』를 발행하면서 건축에 대한 최욱의 시각은 점차 구체화되었다.2018년 11월 창간호를 시작으로 2021년 가을호까지 총 12권이 발행된 이 잡지는 그가 오랫동안 탐색했던 한국 건축의 특성을 여러 비평가와 작가, 건축가들과 함께 고민해 보는 좋은기회였다. 그는 이 작업을 통해 땅, 그라운드, 병치, 군집, 공(空)감각(비어 있는 공간에 대한 감각)과 같은 키워드를 길어 냈다.
Quan điểm về kiến trúc của Choi Wook dần được cụ thể hóa thông qua việc xuất bản Domus Korea, một ấn bản địa phương của tạp chí thiết kế kiến trúc Ý Domus với sự tài trợ của Hyundai Card. Tạp chí đã xuất bản tổng cộng 12 số, bắt đầu từ số tháng 11 năm 2018 đến số mùa thu năm 2021. Đây là cơ hội tốt để ông cùng các nhà phê bình, nhà văn, và kiến trúc sư khác trăn trở về các đặc điểm kiến trúc Hàn Quốc mà ông đã tìm kiếm trong suốt quãng thời gian dài. Với công việc này, ông đã phát triển nên những từ khóa như đất đai, nền đất, song song, hội tụ, cảm giác về khoảng không gian trống.
“이 땅에서 살아온 사람으로서 존중의표현이라고 할 수 있죠. ‘한국’이라는 거창한 개념을 말하려는 것보다는 이 땅의 dna, 고유한 문화에 관심을 두고 그것을 받아들이고 싶어요.” “Có thể nói đó là cách thể hiện sự tôn trọng của một người đã sống ở đất nước này. Thay vì cố gắng nói lên khái niệm lớn lao về “Hàn Quốc”, tôi quan tâm “bộ gen di truyền” văn hóa độc nhất của vùng đất này và muốn đón nhận chúng.”
최욱은 땅에 대한 이해에서출발해 그것의 성격을 가장 잘 반영할 수 있는 주제를 건축으로 풀어낸다. 이는 논리적인 체계로 설명되지 않는 경험과 직관의 영역에 속한다. 자칫 모호한 언어로 남을 수도 있는 경험과직관을 그는 구체적인 수치와 정교한 구축 방식으로 구현하고, 공간의 경험을 통해 설득한다. 서울 부암동(付岩洞)에 있는 그의 자택 ‘축대가 있는 집’이나 강원특별자치도 고성군에 위치한‘바닷가의 집’은 그가 만들고자 하는 건축의 성격을 잘 보여 주는 원형에 가깝다.
Choi Wook bắt đầu từ việc tìm hiểu về đất rồi sau đó thể hiện những chủ đề phản ánh rõ nhất đặc điểm của đất thông qua kiến trúc. Điều này thuộc về lĩnh vực kinh nghiệm và trực giác, không thể giải thích được bằng logic. Những kinh nghiệm và trực giác vốn chỉ có thể diễn đạt bằng các từ ngữ mơ hồ đã được ông cụ thể hóa bằng những con số chi tiết và những cấu trúc phức tạp đầy tính thuyết phục thông qua trải nghiệm về không gian. Hai ngôi nhà riêng của ông – Ngôi nhà có tường cao (Buam Residence) ở Buam-dong, Seoul và Ngôi nhà bên bờ biển (The Seaside House) ở Goseong-gu, tỉnh Gangwon-do – là những nguyên mẫu thể hiện rõ nét tính chất của kiến trúc mà ông muốn tạo ra.
“한국 건축은 터의 조건, 빛의 관계, 쓰임새 등을 해석하면서 만들어졌기 때문에 건물의정면이 아닌 공간의 분위기가 중요해요.’라는 그의 말처럼 이 집들은 건축의 외형적 형태가 극대화되는 대신 채와 채 사이의 공간이나 햇빛과 바람, 새소리, 파도 소리 같은 주변 감각이 먼저다가온다.
Như ông đã từng nói, “Kiến trúc Hàn Quốc được tạo ra dựa trên việc phân tích các điều kiện của địa điểm, mối quan hệ của ánh sáng, công năng của công trình… thế nên điều quan trọng là bầu không khí của không gian đó chứ không phải mặt tiền của ngôi nhà”, những ngôi nhà riêng của Choi Wook không có hình thức bên ngoài ưu việt mà thay vào đó là một bầu không khí của trực cảm đến từ sự liên kết giữa những không gian trong ngôi nhà, ánh nắng, gió, tiếng chim hót, và sóng biển hiện lên đầu tiên trong tâm trí.
“국립현대미술관 과천을 설계한 김태수(Tai Soo Kim, 金泰修) 선생님이 오래전 이런 말씀을 하셨어요. 이제 거장의 시대가 끝나고 모더니즘 시대가되었다지만, 1980년대는 모더니즘은 끝났고 오토 파운데이션의 시대라고요. 각자 자신의 토대를 만드는 시대라는 거죠. 제게도 어린 시절의 고유한 기억들이 남아 있어요. 원오원 식구들에게도취향보다는 자신만의 중요한 기억, 개인적인 경험이 굉장히 중요하다고 말해요. 자기 서사를 통해 작업을 읽고 만들어 가는 거죠.”
“Tai Soo Kim, người từng thiết kế Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại và Hiện đại Quốc gia Gwacheon, đã nói điều này từ lâu. Ông cho rằng tuy người ta nói thời của những bậc thầy đã đi qua, thời của chủs nghĩa hiện đại đã bắt đầu, nhưng thực ra chủ nghĩa hiện đại đã kết thúc vào những năm 1980 và tiếp sau đó là thời của “auto-foundation”, thời mà mỗi người tự xây dựng nền móng cho riêng mình. Tôi cũng có những kỷ niệm riêng từ thời thơ ấu. Tôi cũng nói với các thành viên của ONE O ONE rằng những kỷ niệm sâu sắc, những trải nghiệm của cá nhân quan trọng hơn thị hiếu. Ta nên kiến tạo và diễn giải tác phẩm của mình bằng câu chuyện của chính mình.”
임진영(Lim Jin-young, 任鎭咏) 오픈하우스서울(OPENHOUSE Seoul) 대표
Lim Jin-young CEO OPENHOUSE SEOUL
Dịch: Trần Thị Như Ngọc, Phan Trọng Tân
