최우람(Choe U-ram 崔旴嵐)은 정교한 설계를 바탕으로 움직임과 서사를 가진 ‘기계 생명체(anima-machine)’를 제작해 온 작가다. 그동안 기술 발전에 투영된 인간의 욕망에 주목해 온 그는 이제 인간 실존과 공생의 의미에 관해 질문을 던지며 확장된 시선을 보여 준다.
Dựa trên những thiết kế tinh xảo, nghệ sĩ Choe U-ram đã chế tác ra “sinh vật máy móc” chứa đựng những câu chuyện đi liền với sự chuyển động. Từ việc quan sát ham muốn của con người được phản ánh qua sự phát triển của công nghệ, giờ đây ông cho thấy một tầm nhìn rộng mở khi đặt câu hỏi về sự hiện hữu của con người và ý nghĩa của sự cộng sinh.
“사람은 무엇으로 사는가?” 19세기 러시아 소설가 레프 톨스토이는 이렇게 물었다. 20세기 프랑스 소설가 알베르 카뮈는 위기 앞에 무력하게 넘어질지라도 연대와 협력이 인간을 구원할 수 있다는 것을 일깨웠다. 삶의 의미, 역경을 이겨내는 인본주의의 가치에 관한 근원적 질문에 대해 이번에는 한국의 현대 미술가 최우람이 답한다.
“Con người sống bằng gì?” – nhà văn Nga thế kỷ XIX Lev Tolstoy đã hỏi như thế. Nhà văn Pháp Albert Camus nhắc nhở chúng ta rằng, tình liên đới và tinh thần hiệp lực có thể cứu rỗi con người, cho dù ta có bất lực ngã quỵ vì khủng hoảng. Còn lần này, nghệ sĩ đương đại Hàn Quốc Choe U-ram giải đáp những câu hỏi căn bản nhất về ý nghĩa cuộc sống cũng như về giá trị của chủ nghĩa nhân văn trong việc giúp con người vượt qua nghịch cảnh.
그는 국립현대미술관 서울에서 내년 2월 26일까지 열리는 < MMCA 현대차 시리즈 2022: 최우람-작은 방주 > 전시에 그 묵직한 이야기를 풀어놓았다. 벗어날 수 없는 욕망의 굴레, 원치 않는 노동의 반복, 끊임없는 경쟁의 시대를 비판한다. 그럼에도 인간은 꿈을 꾸고, 의지를 가지며, 희망을 품고 살아가기에 ‘인간’이다. 2014년부터 출발한 < MMCA 현대차 시리즈 > 는 국내 중진 작가 중 한 명을 지원하는 연례 전시로, 국립현대미술관이 주최하고 현대자동차가 후원한다.
Trong triển lãm “MMCA Hyundai Motor Series 2022: Choe U-ram – Chiếc thuyền nhỏ bé” được tổ chức đến ngày 26 tháng 2 năm sau tại Bảo tàng Nghệ thuật đương đại quốc gia Hàn Quốc (National Museum of Modern and Contemporary Art) ở Seoul, ông đã đề cập đến những vấn đề đầy sức nặng ấy. Ông phê phán một thời đại đầy những tham vọng không lối thoát, những lao động lặp đi lặp lại không mong muốn và sự cạnh tranh không ngừng. Dù vậy con người vẫn còn là “con người” bởi ta vẫn còn biết ước mơ, trong ta vẫn còn ý chí và niềm hy vọng. Xuất hiện từ năm 2014, “MMCA Hyundai Motor Series” là chuỗi triển lãm thường niên hỗ trợ cho một nghệ sĩ vượt trội trong nước, được Bảo tàng Nghệ thuật đương đại quốc gia Hàn Quốc tổ chức và tập đoàn Hyundai tài trợ.
삶에 대한 은유 – Ẩn dụ về cuộc sống
미술관 입구에서 티켓을 받아 쥐고 전시장으로 향하는 길, 시선을 먼 곳으로 뻗으면 천장 주변을 빙빙 돌며 느릿하게 날고 있는 검은 새 세 마리를 볼 수 있다. 빈센트 반 고흐의 <까마귀가 나는 밀밭>(1890)을 가로지르던 그 새들을 닮았다. 녀석들이 노리는 것은 그 아래 검은 원탁 위에서 나뒹구는 둥근 짚 뭉치인 듯하다. 작가의 신작 <검은 새(Black Birds)>다. 이것은 바닥에 놓여 있는 설치 작품 <원탁(Round Table)>과 짝을 이룬다. 둥글게 어깨를 맞대고 선 ‘지푸라기 인간’들이 원탁의 상판을 짊어지고 있다. 작품에 가까이 다가서면 웅성거리는 소리와 함께 밀짚 인간들이 움직이기 시작한다. 지름 4.5m의 크고 육중한 검은 원탁이 이리저리 기울어진다. 탁자 위에 놓인 짚 뭉치가 공처럼 데구루루 구른다. 굴러간 쪽에 쭈그려 앉았던 무리가 얼른 일어선다.
Cầm trên tay tấm vé vào cổng bảo tàng nghệ thuật và tiến vào sảnh triển lãm, hướng mắt nhìn ra tầm xa bạn sẽ thấy ba chú chim đen đang bay chầm chậm quanh trần nhà. Trông chúng giống như những chú chim ngang qua “Cánh đồng lúa mì quạ bay” (1890) của Vincent van Gogh. Lũ chim vui đùa trông như bó rơm cuộn tròn trên chiếc bàn tròn màu đen bên dưới đó. Đó là tác phẩm mới “Những con chim đen” của nghệ sĩ Choe, tạo nên một cặp hòa hợp với “Bàn tròn” – tác phẩm sắp đặt được đặt trên sàn nhà. Những người rơm đứng kề vai thành vòng tròn cùng nhau khiêng mặt bàn tròn. Khi ta tiến gần đến tác phẩm này, những con người rơm đó bắt đầu di chuyển với những thanh âm rì rầm. Đó là một chiếc bàn tròn to màu đen có đường kính 4,5m đang nghiêng tới nghiêng lui. Cuộn rơm đặt trên chiếc bàn thì lăn vòng tròn như trái bóng. Còn nhóm người ngồi xổm ở bên thì nhanh chóng đứng dậy.
지푸라기 인간들은 총 열여덟. 하나같이 머리가 없다. 생각할 수 없고, 보고 말할 수도 없는 이들은 방향을 상실한 군중이다. 무지몽매한 볏짚 인간들은 끊임없이 돌을 밀어 올리는 시지프스처럼 앉았다 일어서기를 반복하며 원탁을 떠받친다. 그들의 동력은 원탁 위의 짚 뭉치, 즉 밀짚 머리를 차지하고 싶은 욕망이다. 짚 뭉치가 제 쪽으로 온다 싶으면 재빨리 일어나지만, 그럴수록 머리는 더 먼 곳으로 굴러갈 뿐이다. 누군가 원탁 아래에서 벗어나 그것을 차지한다면 고된 노동을 멈출 수 있을 것이나, 아무도 나서지 못하고 서로 양보하지도 않는다. 이 광경을 머리 위 검은 새들이 비웃고 있다. 새들은 맘만 먹으면 언제든 짚 뭉치를 낚아채 멀리 날아가 버릴 수 있다.
Có tổng cộng 18 người rơm. Tất cả đều không có đầu. Không thể suy nghĩ, không thể nhìn thấy và cũng không thể nói, họ là một đám đông mất phương hướng. Những người rơm vô tri mông muội đó nâng chiếc bàn tròn lên bằng cách liên tục ngồi xuống đứng lên, giống như Sisyphus đang không ngừng đẩy khối đá đi lên. Động lực của chúng là mong muốn chiếm lấy cuộn rơm, tức là chiếc đầu rơm đang ở trên bàn. Khi chúng nghĩ cái đầu rơm đang hướng về mình thì liền đứng ngay dậy, thế nhưng, càng như vậy thì nó càng lăn đi xa hơn. Nếu ai đó thoát ra khỏi gầm bàn tròn để chiếm lấy cái đầu rơm thì sẽ chấm dứt được công việc lao nhọc này, nhưng không ai bước ra được và cũng không ai nhường ai. Lũ chim đen ở trên đầu đang cười nhạo quang cảnh này. Lũ chim thì bất kể lúc nào cũng có thể cắp cuộn rơm và bay đi mất, nếu chúng muốn.
이 작품의 감상 포인트 중 하나는 일어서려는 밀짚 인간들의 ‘무릎’이다. 구부렸다 펴는 순간 마치 근육의 떨림 같은 파르르한 긴장감이 보이며, 안간힘이 느껴진다. 고작 지푸라기 두른 기계에 불과한 작품에서 인생사를 감지하게 된다. “내가 만들고 있는 ‘기계 생명체(anima-machine)’들은 인간의 삶과 모습을 대변하고 또 은유하기 위한 존재들이에요.”
Một trong những điểm nhấn của tác phẩm này là “phần đầu gối” của những người rơm đang muốn đứng dậy. Khi những người rơm ấy duỗi hay co gối, ta có thể cảm thấy một sự căng, như thể cơ bắp của họ đang run rẩy và họ đang rướn sức. Chỉ qua một tác phẩm đơn thuần là cỗ máy quấn trong rơm, ta có thể cảm thấy cả một khung cảnh thế sự hiển hiện.“Những “sinh vật máy móc (anima-machine)” mà tôi đang tạo ra là những thực thể để phản ánh và ẩn dụ về cuộc sống và con người.”
어린 시절 로봇을 만드는 과학자를 꿈꿨으나 더 큰 상상력이 최우람을 미술가의 길로 이끌었다. 대학과 대학원에서 조소를 전공한 그는 20대이던 1990년대부터 정교하게 움직이는 기계 생명체를 제작해 왔다. 고고학, 생물학의 이론에 로봇 공학을 접목하여 ‘기계 생명체 연합 연구소(United Research of Anima Machine)’라는 가상의 국제 연구소도 조직했다. 분야별 전문가들로 구성한 창작 헙업체이다. 앞 글자만 따면 그의 이름과 같은 우람(URAM)이다. 이번 전시에는 특별히 현대자동차그룹의 로보틱스랩이 기술 자문으로 참여했다.
Vốn ước mơ trở thành nhà khoa học chế tạo người máy từ khi còn nhỏ, nhưng sức tưởng tượng kỳ vĩ đã dẫn đường cho Choe U-ram trở thành nghệ thuật gia. Ông học chuyên ngành nghệ thuật tạo hình ở đại học và sau đại học. Từ thập niên 1990, khi chỉ mới hơn hai mươi, ông đã chế tác những sinh vật máy móc biết chuyển động một cách tinh xảo. Ông cũng tạo dựng nên một viện nghiên cứu quốc tế giả tưởng mang tên là “Viện nghiên cứu Liên hợp Sinh vật Máy móc (United Research of Anima Machine)” bằng cách kết hợp khoa học rô bốt với các lý thuyết về khảo cổ học và sinh học. Đối với mỗi lĩnh vực, ở viện đều có các chuyên gia và họ đã hợp tác với nhau một cách đầy sáng tạo. Viết tắt tên của viện này lại là URAM, cũng giống với tên của ông. Trong đợt triển lãm này đặc biệt có sự tham gia của phòng thí nghiệm rô bốt của tập đoàn xe hơi Hyundai với tư cách là cố vấn công nghệ.
부조리한 현실 – Hiện thực phi lý
이번 전시 작품 53점 중 49점이 신작이다. 미술관 5전시실 안쪽으로 들어가면 전시 제목과 동명인 < 작은 방주(Little Ark) > 를 마주하게 된다. 길이 12m의 거대한 배다. 겉모습은 위세 등등하나 물이 없어 뜨지도, 앞으로 나아가지도 못한다. 닫힌 상태에서는 어른 키를 웃도는 2.1m 높이의 궤짝 형태인데, 노를 내젓는 순간 최대 폭 7.2m까지 펼쳐진다. 양쪽 35쌍 노의 현란한 움직임은 무용수의 몸짓처럼 유려하다. 넋 놓고 한참을 바라볼 정도로 빠져든다. 열린 배 안에는 두 명의 선장이 반대쪽으로 등을 돌리고 앉아 있다. 가리키는 방향이 서로 다르다. 누구의 지시를 따라야 하나. 선체 중앙에는 5.5m의 등대가 놓였다. 등대의 자리는 고정된 땅이어야 하건만, 배와 함께 움직이는 등대는 더 이상 불변의 기준점이 되지 못한다. 빙글빙글 돌아가는 등대 불빛은 길잡이가 아니라 감시자처럼 보인다.
Trong số 53 tác phẩm được triển lãm trong lần này có đến 49 tác phẩm mới. Bước vào phòng triển lãm số 5 của bảo tàng, ta sẽ bắt gặp “Chiếc thuyền nhỏ bé”, cùng tên với đề tài triển lãm. Đó là một con thuyền khổng lồ với chiều dài 12 m. Con thuyền có dáng vẻ bệ vệ nhưng không có nước nên không thể nổi và cũng không tiến lên phía trước được. Ở trạng thái đóng, nó có hình dáng một cái rương to với chiều cao 2,1m, vượt quá chiều cao người lớn, nhưng ngay khi chèo đi thì mái chèo sẽ mở rộng đến tối đa đến 7,2m. Sự chuyển động hoành tráng của 35 đôi mái chèo hai bên uyển chuyển như điệu múa của vũ công. Tôi đắm mình vào cảnh đó đến độ chăm chú ngắm nó thẫn thờ một lúc lâu. Bên trong con thuyền mở này, hai thuyền trưởng ngồi quay lưng lại với nhau, chỉ hai phương hướng khác nhau. Phải theo chỉ dẫn của ai đây? Chính giữa thân tàu có đặt một ngọn hải đăng dài 5,5 m. Chỗ đặt ngọn hải đăng phải là vị trí cố định trên đất liền, nhưng khi di chuyển cùng con thuyền thì ngọn hải đăng không thể trở thành một điểm chuẩn bất biến nữa. Ánh đèn ngọn hải đăng xoay vòng vòng trông giống như người giám sát, chứ không phải người dẫn đường.
배 뒤쪽으로 문이 열린다. 열린 문 뒤에 나타난 것은 새로운 닫힌 문이다. 그 문이 또 열리지만 닫힌 문만 한없이 펼쳐질 뿐이다. 이 영상 작업의 제목은 < 출구(Exit) > 다. 빠져나갈 수 없는 아득함의 연속이다. 좌우 양측 벽에는 떨어져 나간 닻과 뱃머리 장식인 황금빛 천사가 각각 자리 잡았다. 배를 정박하게 할 닻은 손닿을 수 없는 곳에 나뒹굴고 있다. 천사는 자신의 능력을 과신하다 날개가 태양에 녹아내려 추락한 이카루스의 최후처럼 무력하다. 전시장 전체가 한 편의 상황극을 보여주는 듯한데, 낯선 분위기를 즐기는 관객들이 제법 많다.
Cánh cửa mở ra phía sau con thuyền. Thứ xuất hiện đằng sau cánh cửa mở là một cánh cửa mới đang đóng. Rồi cánh cửa đó lại mở ra, nhưng chỉ có những cánh cửa đã đóng trải ra vô tận. Tiêu đề của đoạn phim này là “Lối thoát”. Đó là một chuỗi những xa xăm không thể thoát ra. Trên hai bên bức tường trái và phải có một mỏ neo bị rơi ra và một thiên thần vàng làm vật trang trí của mũi tàu. Chiếc mỏ neo để neo thuyền đang rơi khỏi tầm với. Thiên thần thì trông cũng bất lực như Icarus, đôi cánh đang bị tan chảy dưới ánh mặt trời và rơi xuống do quá tự tin vào khả năng của mình. Toàn bộ phòng triển lãm dường như đang trình diễn một vở kịch tình huống, và khá nhiều khán giả đang thưởng thức bầu không khí xa lạ này.
최우람은 코로나19 팬데믹 동안 이 작품들을 구상하고 만들었다. 그는 “핵전쟁으로부터 나를 구원해 줄 로봇을 그리던 일곱 살 때나 지금이나 세계는 여전히 전쟁 중이고, 완전히 해결된 것은 하나도 없다”면서 “우리가 힘겹게 열고 나간 출구 뒤에는 항상 더 단단하게 잠겨 있는 새로운 출구가 나타난다”고 말했다. 그는 “과학의 발전으로 인간은 해법을 찾았다고 생각했지만, 여전히 그 옛날 천연두나 페스트가 퍼질 때처럼 사람들이 죽고 혼란이 야기되는 팬데믹 상황이 펼쳐졌다”면서 “2022년 인류에게도 방주가 필요하겠다는 생각이 들었고, 인간의 욕망은 끝이 없어 그 방주에 모든 것을 실을 수 없을 게 분명하기에 ‘작은’이라는 수식어를 붙였다”고 덧붙였다. 방주가 작다고 했지만, 그의 작품 중 최대 크기이다. 안에 담긴 메시지 또한 역사적 관점에서 본 문명의 창조와 파괴, 삶과 죽음의 순환이라는 거대 담론이다.
Choe U-ram đã sáng tác những tác phẩm này trong đại dịch COVID-19. Ông ấy nói “Hồi bảy tuổi tôi vẽ một con rô bốt cứu tôi khỏi chiến tranh hạt nhân, nhưng bây giờ thì thế giới vẫn còn chiến tranh, không có gì được giải quyết triệt để”, “Đằng sau lối thoát mà chúng ta vất vả mở và thoát ra thì luôn luôn có một lối thoát mới khóa chặt hơn nữa”. Ông ấy bày tỏ thêm rằng: “Con người nghĩ rằng họ đã tìm được giải pháp với sự phát triển của khoa học, nhưng vẫn xảy ra đại dịch kéo theo chết chóc và hỗn loạn, như thời dịch bệnh đậu mùa hay dịch hạch lan tràn khi xưa. Tôi nghĩ rằng năm 2022 cũng cần có một chiếc thuyền dành cho nhân loại nhưng rõ ràng là vì ham muốn của con người là vô tận nên chiếc thuyền ấy sẽ không thể tải mọi thứ, vì vậy tôi đã thêm “nhỏ bé” bổ nghĩa cho nó”. Dù được gọi là chiếc thuyền lớn nhỏ, nhưng nó lại có kích cỡ lớn nhất trong số tác phẩm của ông. Thông điệp chứa đựng bên trong ấy cũng là một diễn ngôn vĩ đại về sự sáng tạo và hủy diệt của văn minh cũng như vòng tuần hoàn sinh tử từ góc nhìn lịch sử.
방향 상실과 무한 반복이라는 벗어날 수 없는 부조리 상황을 보여 주는 작품들은 지금 이 시대를 관통한다. 하지만 조롱은 아니다. 작가는 그럼에도 불구하고 잃지 않는 꿈과 희망에 관해 얘기하고 싶어하기 때문이다. 그는 쓰레기로 버려질 것들에게 생명을 불어넣었다. 폐차될 자동차에서 분리한 전조등과 후미등을 구(球) 모양으로 빚은 < urc > 연작은 각각 하얀색과 붉은색 행성을 닮았다. 이따금 불빛들이 깜빡거린다. 살아 있다는 뜻이요, 희망이 남아있음을 의미한다.
Những tác phẩm của nghệ sĩ Choe cho thấy tình thế phi lý và không thể thoát ra của sự mất phương hướng và những tái lặp đến vô tận đã thâm nhập vào thời đại này. Đó là bởi thông qua những biểu đạt ấy, người nghệ sĩ muốn nói đến những ước mơ và niềm hy vọng mà dù thế nào cũng không thể mất đi. Choe U-ram đã thổi sự sống vào những thứ đã bị vứt đi như rác rưởi. Loạt tác phẩm URC được tạo thành hình cầu dựa theo chiếc đèn pha và đèn hậu đã tháo ra từ chiếc ô tô bỏ đi trông giống như các hành tinh màu trắng và màu đỏ. Chốc chốc lại có ánh đèn nhấp nháy. Điều đó có nghĩa là còn sống, và cũng có nghĩa là còn hy vọng.
시대에 바치는 헌화 – Vòng hoa hiến dâng cho thời đại
꽃 작업 <하나(One)>와 <빨강(Red)>은 코로나19에 대응하는 의료진들의 방호복 재질과 같은 타이벡(Tyvek) 섬유로 만들어졌다. 꽃은 천천히 움직여 활짝 피었다가, 바스락거리는 소리를 내며 꽃잎을 오므리기를 반복한다. 숨을 깊게 들이쉬었다가 크게 내쉬는 것과 거의 같은 속도다. 꽃과 함께 심호흡하기에 좋다. 움직임은 곧 생명이 있음을 의미한다. 바이러스로 야기된 세계적 혼란 가운데서 제작된 꽃에는 생사가 갈리는 치열한 현장에 있던 분들에 대한 존경과 감사, 위로와 애도의 마음이 담겼다. 작가가 이 시대에 바치는 헌화다. 피고 지고 또 피는 꽃은 생명의 순환이며, 꿋꿋하게 앞으로 나아가는 우리의 모습이다.
Để sáng tác các tác phẩm về hoa như “Một” và “Đỏ”, tác giả của chúng đã sử dụng sợi vải Tyvek, vốn cũng là chất liệu đã được dùng để may quần áo bảo hộ cho nhân viên y tế chống dịch COVID-19. Bông hoa chuyển động chầm chậm rồi nở rộ ra, sau đó phát ra âm thanh xào xạc rồi úp các cánh hoa lại, cứ thế lặp đi lặp lại. Chuyển động này có cùng tốc độ với việc hít một hơi thật sâu và thở ra thành tiếng. Thật dễ chịu khi hít thở sâu cùng với những bông hoa. Sự vận động ấy có nghĩa là có sự sống. Trong những bông hoa được tạo ra khi toàn thế giới trở nên hỗn loạn vì virus có chứa đựng sự kính trọng và lòng biết ơn, sự an ủi và chia buồn với những người đang ở trong hoàn cảnh khốc liệt của sự sống và cái chết. Đó là cách người nghệ sĩ dâng những bông hoa cho thời đại này. Những bông hoa nở ra rồi tàn đi là vòng tuần hoàn của sự sống, và cũng là hình ảnh chúng ta đang kiên định tiến lên phía trước.
이번 전시는 최우람의 회고전 성격을 가진다. 덕분에 작가가 기계 제작 전에 작성한 설계 도면과 기술 도면, 드로잉 등 속살 같은 작품도 볼 수 있다. 그가 지속적으로 선보여 온 특유의 작고 반짝이는 기계 생명체 작업도 만날 수 있다. 작아서 더 가까이 들여다보고, 정밀해서 더 오래 바라보게 만드는 작품들이다. 뱅뱅 돌아가는 수레바퀴 모양의 <샤크라 램프(Cakra Lamp)>는 지푸라기 사람들이 들었다 내렸다를 반복하던 <원탁>을 닮았고, 황금빛 날개를 펼친 채 여러 개의 다리를 빠르게 움직이는 곤충처럼 보이는 <알라 아우레우스 나티비타스(Ala Aureus Nativitas)>는 35쌍의 노를 저어 대던 <작은 방주>의 축소판처럼 느껴진다. 크기는 중요하지 않다. 작은 기계 안에 온 우주가 담겼다. 이 기계들은 질문한다. 우리는 무엇을 위해 이토록 열심히 살아가고 있는지를.
Triển lãm lần này của Choe U-ram mang tính chất hồi tưởng và nhìn lại. Nhờ vậy ta có thể gặp lại những tác phẩm được xem như máu thịt của người nghệ sĩ, như bản vẽ thiết kế, bản vẽ kỹ thuật, những bản vẽ được tạo ra trước khi chế tác máy móc. Ta có thể gặp được những tác phẩm “sinh vật máy móc” bé nhỏ và lấp lánh độc đáo mà ông đã liên tục trình làng. Những tác phẩm này nhỏ và tinh xảo, nên ta cần phải nhìn gần và nhìn lâu.. “Đèn Cakra” có hình bánh xe quay giống với “Bàn tròn”, nơi những người rơm nâng lên hạ xuống liên tục. “Alla Aureus Nativitas” trông giống như một con côn trùng với đôi cánh vàng dang rộng và di chuyển nhanh chóng trên nhiều chân. Tác phẩm này giống như một phiên bản thu nhỏ của “Chiếc thuyền nhỏ bé” có 35 cặp mái chèo. Kích thước không quan trọng. Trong một cỗ máy nhỏ bé có chứa cả vũ trụ. Những cỗ máy này đặt ra một câu hỏi. “Chúng ta đang làm việc chăm chỉ, cật lực như vậy là vì điều gì?”
조상인(Cho Sang-in 趙祥仁) 서울경제신문 기자
Cho Sang-in Phóng viên, Nhật báo Kinh tế Seoul
Dịch. Bùi Phan Anh Thư
