한강의 ‘질문하는’ 소설들 – Han Kang: Cây đại thụ Văn Chương của Hàn Quốc

한강(Han Kang)은 1994년 서울신문 신춘문예에 단편소설 「붉은 닻(Red Anchor)」이 당선되어 작품 활동을 시작했다. 묵직한 주제 의식으로 국내 내로라하는 문학상을 수차례 받으며 주목받아 온 이 작가는 매 작품마다 인간의 폭력성과 존엄에 대해 질문을 던진다. 그녀는 한국 문학의 저력을 세계에 알리는 대표적 작가로 자리매김했으며, 2024년 한국 작가 최초로 노벨 문학상을 수상했다.

Han Kang bắt đầu sự nghiệp sáng tác khi truyện ngắn Cái neo đỏ (Red Anchor) của cô được chọn đăng trên mục Văn học đầu xuân của Báo Seoul năm 1994. Với ý thức chủ đề nặng trĩu, cô đã giành được nhiều giải thưởng văn học danh giá trong nước và luôn gây chú ý qua từng tác phẩm, khi liên tục đặt ra câu hỏi về bạo lực và phẩm giá con người. Cô đã trở thành một trong những tác giả tiêu biểu đưa văn học Hàn Quốc vươn ra thế giới và là nhà văn Hàn Quốc đầu tiên đoạt Giải Nobel Văn học năm 2024.

노벨상은 세계 최고의 권위를 지니고 있기에 자국민의 수상을 바라기는 어느 나라 사람들이든 매한가지일 것이다. 그런데 이 상에 대한 한국인들의 집착은 별스러운 구석이 있다. 유난한 교육열과 성취욕으로 유명한 한국인들은 어쩌면 그 연장선에서 노벨상 수상을 염원하며 기다리는지도 모른다. 노벨상의 여러 분야 중에서도 가장 지명도가 높고 대중적 관심이 쏠리는 평화상과 문학상에 대한 열망이 특히 높다. 2000년 김대중 당시 대통령이 노벨 평화상을 받으면서 ‘한국인 최초의 노벨상 수상’에 대한 갈증은 가셨지만, 한국인들은 여기에 만족하지 않고 노벨 문학상을 다음 목표로 삼아 왔다.

Giải Nobel là giải thưởng có uy tín cao nhất thế giới, nên việc người dân các nước mong muốn một đồng bào của mình đoạt giải là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, sự khao khát của người Hàn Quốc đối với giải thưởng này có phần đặc biệt. Với nhiệt huyết giáo dục và khát khao thành tựu nổi tiếng, người Hàn Quốc dường như cũng xem việc chờ đợi và mong mỏi một giải Nobel như phần kéo dài của niềm tin ấy. Trong các hạng mục của Nobel, giải Hòa bình và Văn học – hai hạng mục có độ phổ biến và thu hút sự quan tâm lớn – là những giải được khao khát nhất.

Khi Tổng thống Kim Dae-jung nhận giải Nobel Hòa bình năm 2000, cơn khát “giải Nobel đầu tiên của người Hàn” phần nào được giải tỏa. Tuy nhiên, người Hàn không dừng lại ở đó mà tiếp tục hướng tới giải Nobel Văn học như mục tiêu kế tiếp.

일본 작가 가와바타 야스나리와 오에 겐자부로가 각각 1968년과 1994년에 이 상을 수상하고, 중국 작가 모옌이 2012년 수상자가 되면서 노벨 문학상을 향한 한국인들의 기대 심리는 한층 커졌다. 한반도와 근접한 두 국가의 작가들이 이 상을 품에 안게 되자 어쩐지 노벨상이 가시권에 들어온 듯한 느낌과 더불어 가까운 이웃 국가들의 문학적 성취에 부러움과 질투가 뒤따랐다. 노벨상으로 상징되는 한국 문학의 세계화를 위해 민간 기관인 대산문화재단과 국가 기관인 한국문학번역원이 오랫동안 한국 문학 작품의 번역과 해외 출간을 지원해 온 것은 그런 배경에서였다.

Việc các nhà văn Nhật Kawabata Yasunari (1968), Oe Kenzaburo (1994), và nhà văn Trung Quốc Mo Yan (2012) lần lượt đoạt giải khiến kỳ vọng của người Hàn Quốc càng lớn. Khi các nhà văn từ hai quốc gia gần kề với bán đảo Triều Tiên giành được giải, cảm giác như Nobel Văn học đã nằm trong tầm tay càng khiến người Hàn vừa ngưỡng mộ vừa ganh tỵ với thành tựu văn học của các nước láng giềng. Chính vì thế, các tổ chức như Quỹ Văn hóa Daesan và Viện Dịch thuật Văn học Hàn Quốc – từ khu vực tư nhân đến chính phủ – đã nỗ lực dịch và xuất bản tác phẩm văn học Hàn ra nước ngoài như một bước để quốc tế hóa văn học Hàn Quốc, được biểu tượng hóa bởi giải Nobel.

역사적 트라우마 – Những Vết Thương Lịch Sử

마침내 2024년 노벨 문학상을 주관하는 스웨덴 한림원이 한국 작가 한강을 호명했다. 오랜 기다림의 끝이요 숙원의 달성이었다. 한국인들은 “노벨 문학상 수상 작품을 원어로 읽는다”는 말로써 한국 문학의 노벨상 수상에 대한 기쁨을 표현했다. 한강의 노벨상 선정 발표 시점에 그녀의 소설들은 28개 언어권에 걸쳐 82권이 번역 출간되었다. 이 통계는 앞서 언급한 대산문화재단과 한국문학번역원의 노력을 보여주는 지표인 셈이다.

Cuối cùng, năm 2024, Viện Hàn lâm Thụy Điển – đơn vị trao giải Nobel Văn học – đã gọi tên nhà văn Hàn Quốc Han Kang. Đó là sự kết thúc của một chờ đợi dài và là thành quả của một khát vọng dai dẳng. Người Hàn đã bày tỏ niềm vui chiến thắng với câu nói: “Chúng tôi đọc tác phẩm đoạt giải Nobel Văn học bằng ngôn ngữ gốc.” Tính đến thời điểm công bố giải, các tác phẩm của Han Kang đã được dịch và xuất bản 82 cuốn ở 28 ngôn ngữ – một con số cho thấy nỗ lực của Quỹ Daesan và Viện Dịch thuật Văn học.

“역사적 트라우마에 맞서고 인간 삶의 연약함을 폭로하는 강렬한 시적 산문.” “Văn xuôi thơ mộng mạnh mẽ đối đầu với chấn thương lịch sử và phơi bày sự mong manh của cuộc sống con người.”

이것은 스웨덴 한림원이 밝힌 한강의 노벨 문학상 수상 사유다. 이 기관이 한강의 작품들을 소개하면서 덧붙인 자료에는 이렇게 좀 더 상세히 설명되어 있다. Đó là lý do được Viện Hàn lâm Thụy Điển công bố cho việc trao giải cho Han Kang. Trong tư liệu giới thiệu kèm theo, họ viết chi tiết hơn:

“한강의 작품은 정신적, 육체적 고통을 동양적 사유와 긴밀하게 연결한다. 한강은 역사적 상처들과 보이지 않는 제약들에 작품으로 맞서며 매 작품마다 인간 삶의 연약함을 드러낸다. 한강은 육체와 영혼, 산 자와 죽은 자 사이의 연결에 대한 독특한 인식을 지니고 있다. 시적이고 실험적인 스타일로 한강은 현대 산문의 혁신자가 되었다.”

“Tác phẩm của Han Kang kết nối nỗi đau tinh thần và thể xác với tư duy phương Đông. Cô đối mặt với các vết thương lịch sử và giới hạn vô hình bằng tác phẩm, luôn bộc lộ sự mong manh trong cuộc sống con người. Han Kang sở hữu nhận thức độc đáo về mối liên hệ giữa thể xác và linh hồn, giữa người sống và người chết. Với phong cách thơ ca và mang tính thử nghiệm, Han Kang đã trở thành người đổi mới trong văn xuôi hiện đại.”

이 글에서 밝힌 것처럼 역사적 트라우마를 상대로 한 고투는 한강 문학의 가장 큰 특징이다. 특히 두 장편 『소년이 온다(Human Acts)』(2014)와 『작별하지 않는다(I Do Not Bid Farewell)』(2021)는 각각 1980년 5.18 광주 민주화운동(Gwangju Uprising)과 1948년 제주 4․3 사건(Jeju uprising)이라는 한국 현대사의 비극적 사건들을 소재로 삼아 그 사건들이 개인에게 가한 폭력과 상처를 특유의 시적인 문체에 담은 작품들이다.

Như bài viết trên đã nói, đối đầu với chấn thương lịch sử là đặc điểm nổi bật nhất trong văn học Han Kang. Đặc biệt, hai tiểu thuyết dài của cô là Hành vi nhân loại (Human Acts) (2014) và Không nói lời tạm biệt (I Do Not Bid Farewell) (2021) lần lượt lấy các sự kiện bi kịch của lịch sử hiện đại Hàn Quốc – Phong trào Dân chủ Gwangju 1980 và Sự kiện Jeju 4.3 năm 1948 – làm chất liệu chính, khắc họa những tổn thương và bạo lực mà các sự kiện này gây ra cho cá nhân bằng văn phong thơ mộng đặc trưng.

한강은 등단 초기에는 주로 개인의 슬픔과 실존적 고통을 즐겨 다루었고, 2007년에 낸 연작 소설 『채식주의자(The Vegetarian)』에서는 육식 문화와 가부장제 같은 사회적 차원의 억압과 폭력을 문학적 도전 대상으로 삼았다. 이 작품은 고기를 먹지 않으려는 주인공 영혜를 둘러싸고 영혜의 남편과 아버지, 형부 등이 가하는 유무형의 폭력, 그 폭력으로부터 벗어나고자 한사코 육식을 거부한 채 차라리 나무가 되기를 꿈꾸는 영혜의 모습을 통해 폭력의 본질과 위험성을 환상적 필치로 그렸다. 데버라 스미스가 번역한 이 소설의 영어판이 2016년 세계적 권위를 지닌 부커상 인터내셔널 부문을 수상하면서 한강은 일약 글로벌 작가로 떠올랐다.

Khi mới bước vào văn đàn, Han Kang thường viết về nỗi buồn và nỗi đau hiện sinh của cá nhân. Tuy nhiên, trong tác phẩm Người ăn chay (The Vegetarian) xuất bản năm 2007, cô chuyển sang đặt câu hỏi về bạo lực và áp bức ở cấp độ xã hội như văn hóa ăn thịt và chế độ phụ quyền. Trong truyện, nhân vật nữ chính Young-hye bị chồng, cha và anh rể dùng mọi hình thức bạo lực nhằm ép cô ăn thịt. Cô thà trở thành một cái cây còn hơn là phải chịu sự cưỡng ép ấy. Tác phẩm, với nét bút huyền ảo, đã thể hiện rõ bản chất và sự nguy hiểm của bạo lực.

이어서 영어로 번역된 소설 『흰(The White Book)』이 2018년 다시 한번 같은 상의 최종 후보에 오르고, 2023년에는 『작별하지 않는다』가 프랑스 메디치 외국문학상을 수상하면서 한강의 노벨상 수상 가능성은 한층 높아졌다.

Bản dịch tiếng Anh của tác phẩm này do Deborah Smith thực hiện đã đoạt Giải Booker Quốc tế năm 2016, đưa Han Kang trở thành một tên tuổi toàn cầu. Sau đó, tiểu thuyết The White Book (2018) tiếp tục lọt vào danh sách đề cử giải Booker, và I Do Not Bid Farewell (2023) đoạt giải Văn học nước ngoài Médicis của Pháp, càng củng cố triển vọng Han Kang giành giải Nobel.

근원적 질문 – Nguồn gốc của câu hỏi

한강의 주제 의식은 개인의 아픔에서 사회적 억압 쪽으로 나아갔으며, 여기에서 다시 역사적 차원으로 작품 세계를 확장시키는 과정을 거친다. 이와 관련해 주목할 만한 증언이 있다. 문학평론가인 정과리(Jeong Gwa-ri) 연세대 명예교수는 한강의 노벨상 수상 결정 이후 한 언론 인터뷰에서 2010년 무렵 대학원 제자였던 한강이 자신에게 들려준 이야기를 소개했는데, 이러했다.

Tư tưởng chủ đề của Han Kang dần chuyển từ nỗi đau cá nhân sang áp lực xã hội, rồi mở rộng ra tầng lớp lịch sử. Nhà phê bình văn học Jeong Gwa-ri, giáo sư danh dự Đại học Yonsei, từng tiết lộ sau khi Han Kang nhận giải Nobel rằng vào khoảng năm 2010, Han Kang – lúc ấy là học trò cao học của ông – từng chia sẻ:

“앞으로 다큐멘터리 쪽으로 나아가려고 합니다.” “Tôi muốn hướng sang dạng văn học kiểu tài liệu.”

『소년이 온다』와 『작별하지 않는다』가 이러한 발언 이후에 쓰였다는 점에서 정 교수의 증언은 의미심장하게 들린다. 물론 두 작품이 비록 역사적 사건을 소재로 삼기는 했지만, 과거에 벌어졌던 사건을 사실 그대로 기록하는 다큐멘터리와는 거리가 멀고, 어디까지나 문학적 가공과 형상화를 거친 작품들이기는 하다. 그러나 역사적 사건의 문학적 승화의 바탕에는 아무래도 해당 사건을 기억하고, 유예된 애도를 이어 가려는 의도가 자리하고 있다 해야 할 것이다.

Nếu xét rằng Hành vi nhân loại và Không nói lời tạm biệt được viết sau lời nói này, chia sẻ ấy mang ý nghĩa sâu sắc. Dù cả hai không hoàn toàn là tài liệu ghi chép sự kiện lịch sử một cách trung thực, mà đều được văn học hóa và hư cấu hóa, thì rõ ràng trong nền tảng của sự chuyển hóa ấy là ý định ghi nhớ ký ức lịch sử và tiếp nối sự tiếc thương bị trì hoãn.

『소년이 온다』의 중심 인물은 1980년 5월 광주에서 벌어진 계엄군의 학살에 희생된 열다섯 살 소년 동호와 그의 친구 정대, 그 누나 정미이다. 그런데 동호와 정대의 주변 인물 중 살아남은 이들이 화자가 되어 당시 상황과 이후 이야기를 이끌어간다는 사실은 이 작품의 일차적 동기가 기억과 애도라는 것을 알게 한다. “네가 죽은 뒤 장례식을 치르지 못해, 내 삶이 장례식이 되었다.”라는 작품 속 유명한 문장에 그 동기는 시적으로 압축되어 있다.

Trong Hành vi nhân loại, nhân vật chính là cậu bé 15 tuổi Dong-ho – người thiệt mạng trong vụ thảm sát do quân đội thực hiện tại Gwangju tháng 5 năm 1980 – cùng với bạn của cậu là Jung-dae và chị gái Jung-mi. Những người sống sót xung quanh họ trở thành người kể chuyện, dẫn dắt câu chuyện từ thời điểm ấy đến sau này, nhấn mạnh rằng ký ức và tiếc thương chính là động lực chính của tiểu thuyết. Câu văn nổi tiếng trong truyện: “Vì không thể tổ chức tang lễ cho em sau khi em mất, nên cả cuộc đời chị đã trở thành tang lễ.”

이 문장의 일인칭 대명사는 일차적으로는 동호와 함께 도청 상무관에서 시체 수습 일을 했던 은숙을 가리키지만, 그녀 말고도 사태에서 살아남은 다른 이들, 더 나아가서는 소설을 읽는 모든 독자들 역시 그 범주에 포함될 만큼 보편성을 지닌다. 한국과 마찬가지로 군사 쿠데타와 폭력 사태를 경험한 튀르키예나 아랍 독자들이 이 소설을 자신들의 이야기로 읽었다는 독후감이 그 점을 확인시킨다.

Dù nhân vật nữ xưng “chị” chủ yếu là Eun-sook – người từng cùng Dong-ho nhặt xác trong Tòa thị chính – nhưng câu văn này đủ tính phổ quát để nói về tất cả người sống sót, thậm chí cả độc giả. Nhiều độc giả đến từ Thổ Nhĩ Kỳ và các nước Ả Rập, từng trải qua đảo chính quân sự và bạo lực, đã chia sẻ rằng họ đọc tác phẩm như đang kể lại chính câu chuyện của mình.

『소년이 온다』는 한국의 역사적 경험을 통해 폭력과 저항, 희생과 기억이라는 보편적 주제를 다루어 세계 독자들의 지지를 받았지만, 이 소설에는 그보다 더 근본적인 질문이 있고 그것이 이 작품의 가치와 의미를 더 높인다고 보아야 한다.

Tuy Hành vi nhân loại khai thác lịch sử Hàn Quốc để nói về chủ đề phổ quát như bạo lực, phản kháng, hy sinh và ký ức – điều khiến nó được thế giới ủng hộ – nhưng quan trọng hơn, trong truyện còn chứa một câu hỏi căn nguyên:

“인간은 무엇인가. 인간이 무엇이지 않기 위해 우리는 무엇을 해야 하는가.” “Con người là gì? Để không trở thành những gì không phải là con người, ta phải làm gì?”

소설에 삽입된 이 문장은 광주 5․18이라는 한국 현대사의 한 대목에서 출발해 스페인 내전과 아우슈비츠, 보스니아 학살 등 인류사의 비슷한 경험들을 관통하는 근원적인 질문이라 하겠다. 한강은 자신의 소설을 가리켜 ‘질문의 소설’이라고 했는데, 『소년이 온다』를 읽는 일은 독자들이 소설 속 질문에 각자의 방식으로 답을 찾아가는 여정이라고 할 수 있다.

공감과 실천 – Sự đồng cảm và hành động

『작별하지 않는다』는 제주도에서 벌어진 군경의 민간인 학살 사건을 다루었다. 작품 앞부분에서 소설가로 등장하는 경하는 그 도시의 학살에 대한 책을 낸 뒤 개인적으로 힘든 시기를 겪는 것으로 묘사된다. 이 소설은 경하와 시각 예술가 인선의 우정에서 출발해 인선의 어머니 강정심의 투쟁으로 무게중심이 옮겨 간다. 강정심은 제주 4․3 당시 잡혀가 실종된 오빠의 행방을 찾고자 평생을 분투했는데, 독자들은 그 과정에서 연약한 한 여성이 강인한 역사적 주체로 부각되는 모습을 확인하게 된다.

“Chúng ta không chia ly” là tiểu thuyết xoay quanh vụ thảm sát dân thường do quân đội và cảnh sát thực hiện tại đảo Jeju. Ở phần đầu tác phẩm, nhân vật Kyung-ha – một tiểu thuyết gia – được miêu tả đang trải qua giai đoạn khó khăn sau khi xuất bản một cuốn sách về vụ thảm sát tại thành phố đó. Câu chuyện bắt đầu từ tình bạn giữa Kyung-ha và nghệ sĩ thị giác In-seon, sau đó chuyển trọng tâm sang cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ của mẹ In-seon – bà Kang Jeong-sim.

Bà Kang Jeong-sim đã dành cả cuộc đời để tìm kiếm tung tích người anh trai bị bắt cóc và mất tích trong sự kiện Jeju 4.3. Trong hành trình đó, độc giả được chứng kiến một người phụ nữ tưởng chừng yếu đuối dần trở thành một nhân vật mạnh mẽ, mang tầm vóc lịch sử.

이 세 작품과 함께 2011년 작 『희랍어 시간(Greek Lessons)』이 비교적 여러 나라에 소개되어 있는데, 힘든 일을 겪으며 말하는 기능을 상실한 여성과 점차 시력을 잃어 가는 남성이 서로의 취약점을 알아보고 위안과 힘을 주고받는 모습이 그려진다. 이 소설 역시 타인의 고통에 대한 공감과 실천이라는 한강 문학의 큰 주제를 다루었다 하겠다.

최재봉(Choi Jae-bong) 『한겨레신문』 기자(Reporter, The Hankyoreh)