Hanok, kiến trúc truyền thống của Hàn Quốc, nổi tiếng với sự thoáng đãng và vẻ đẹp cuốn hút. Những vật liệu tự nhiên như gỗ, hanji (giấy truyền thống), đá và đất, dưới bàn tay tài hoa của các nghệ nhân – những người gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể – đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật sống động.
Mỗi Hanok mở ra vòng tay ấm áp, kết nối con người với thiên nhiên một cách tự nhiên và hài hòa. Công trình này là kết tinh của nhiều bàn tay khéo léo: từ thợ xây dựng nền móng bằng đá, thợ hoàn thiện hệ thống ondol (sưởi sàn truyền thống) và tường, cho đến bậc thầy mộc – người tổng hòa tất cả để tạo nên một thiết kế hài hòa và thống nhất.
Beonwajang (번와장) – Nghệ nhân của đường cong mái ngói
Beonwajang là nghệ nhân chịu trách nhiệm lợp ngói giwa (ngói truyền thống) trên mái Hanok. Người Hàn có câu: “Đặt sai một viên ngói, xà ngang cũng sẽ mục.” Câu nói này cho thấy sự chính xác tuyệt đối mà người thợ cần có: từng viên ngói phải khít như sợi chỉ đan để ngăn mưa gió.
Không chỉ mang tính chức năng, giwa còn nhấn mạnh những đường cong duyên dáng của mái, trở thành đặc điểm định hình cho kiến trúc Hanok. Có thể nói, vẻ đẹp nghệ thuật của mái nhà truyền thống phụ thuộc hoàn toàn vào kỹ nghệ lợp ngói. Những đường cong uyển chuyển của mái ngói tạo nên vẻ đẹp thanh thoát từ mọi góc nhìn.
Năm 2008, nghề beonwajang được Hàn Quốc công nhận là di sản văn hóa phi vật thể nhằm bảo tồn và truyền lại cho thế hệ sau. Nghệ nhân Lee Keun-bok cùng các học trò của ông vẫn đang tiếp nối truyền thống này ngày nay.
Dancheongjang (단청장) – Bậc thầy sắc màu và hoa văn
Dancheong là nghệ thuật trang trí hoa văn trên Hanok, tạo nên vẻ lộng lẫy và huy hoàng. Người thợ bắt đầu từ bảng màu cơ bản với sáu màu khoáng chất: xanh, đỏ, vàng, lục, trắng và đen – từ đó pha trộn thành vô vàn sắc thái.
Dancheong chỉ được áp dụng trên những công trình trang nghiêm và cao quý như cung điện và chùa chiền. Ngoài việc tăng thêm vẻ uy nghi, dancheong còn có tác dụng bảo vệ gỗ, giúp kéo dài tuổi thọ công trình.
Trước kia, kỹ nghệ này được truyền lại trong đội ngũ họa sĩ chuyên trách của cung đình và chùa chiền. Đến năm 1972, dancheong được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể. Hiện nay, nghệ nhân Yu Byeong-sun (pháp danh Dongwon) là một trong những bậc thầy đưa nghệ thuật này đạt đến đỉnh cao nhờ kinh nghiệm và tâm huyết lâu năm.
Daemokjang (대목장) – Người chỉ huy của kiến trúc Hanok
Việc xây dựng một Hanok là quá trình phức tạp gồm nhiều giai đoạn: từ thiết kế bố cục, tạo hình và lắp ráp gỗ, sử dụng vật liệu truyền thống, chế tác chi tiết gỗ, đến thi công và trang trí dancheong. Người thợ mộc tổng hòa tất cả các kỹ năng đó được gọi là daemokjang – bậc thầy mộc, cũng là “nhạc trưởng” trong dàn hợp xướng xây dựng Hanok.
Cung điện và chùa chiền do các daemokjang tài hoa dựng nên được xem không chỉ là công trình, mà còn là những tác phẩm nghệ thuật. Năm 1980, nghề daemokjang được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể. Ngày nay, nghệ nhân Choi Gi-young tiếp tục truyền lại kỹ nghệ tinh xảo này cho thế hệ kế cận.
Changhojang (창호장) – Nghệ nhân của ánh sáng và không khí
Cửa sổ là yếu tố quan trọng trong kiến trúc, là cầu nối giữa trong và ngoài, vừa lấy sáng và thông gió, vừa mở ra tầm nhìn ra thế giới bên ngoài. Changho (cửa và cửa sổ) với nhiều kích cỡ và kiểu dáng khác nhau hoàn thiện vẻ đẹp Hanok nhờ bàn tay tinh tế của changhojang – những nghệ nhân chuyên biệt trong lĩnh vực này, khác biệt với daemokjang.
Chính các mối nối, khớp gỗ và tỷ lệ cân đối tạo nên nét duyên dáng của cửa sổ truyền thống. Ở những ngôi nhà cổ, chúng mang lại nét thanh lịch; còn tại cung điện và chùa chiền, cửa sổ và cửa ra vào được trang trí cầu kỳ, ví dụ hoa văn lưới hoa (kkotsalmun), tôn thêm vẻ cao quý.
Năm 2012, nghề changhojang được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp địa phương nhằm bảo đảm truyền nghề cho thế hệ sau. Hiện nay, nghệ nhân Lee Jong-han là một trong những người tích cực nhất trong việc gìn giữ và phát triển kỹ nghệ này.
Writer. Hwang Ji-hae
